Mechanics

Er zijn vele aan vrijmetselarij verwante organisaties en broederschappen, wier geschiedenis nog niet in kaart is gebracht. Bij gebrek aan secundaire literatuur en publiek toegankelijke archieven over het onderwerp verrichtte OVN-bestuurslid Jan Snoek waar pionierswerk. Zijn komende publicatie brengt voor het eerst de geschiedenis van de Independent United Order of Mechanics in kaart, ongetwijfeld voor vele lezers van dit blog nog een onbekende organisatie.
Snoek bespreekt zowel de geschiedenis, als de ontwikkeling van de ritualen van de Orde. Daarbij put hij uit niet eerder geraadpleegde bronnen. Een van zijn conclusies, is dat de ritualen van de Mechanics sterk verwant zijn aan die van de vrijmetselarij. Bovendien blijkt uit bepaalde elementen in de ritualen, dat – hoewel het oudste document van de Orde dat tot nu toe gevonden werd slechts uit 1833 stamt – de Orde zijn wortels in de 18de eeuw heeft en dus mogelijk inderdaad, in overeenstemming met de mondelinge traditie, in 1757 gesticht werd.

Publicatiegegevens: Jan A.M. Snoek, Ritual Dynamics in the Independent United Order of Mechanics, (Forum Ritualdynamik. Diskussionsbeiträge des SFB 619 Ritualdynamik der Ruprecht - KarlsUniversität Heidelberg, 16) te verschijnen eind 2008. Meer informatie en bestellingen bij de redactie.

Vrijmetselarij in Mechelen

Vrijmetselarij in Mechelen - Over meer dan 200 jaar vrijmetselarij in onze regio, 27 september t/m 19 oktober 2008, VOC Mechelen, Belgie. De kleine tentoonstelling kwam tot stand met medewerking van Het Belgisch Museum van de Vrijmetselarij, Het Liberaal Archief, Stadsarchief Mechelen, MADOC en diverse Mechelse loges.
Met dank aan Jimmy Koppen voor de tip.)

ESSWE dissertatie prijs

De European Society for the Study of Western Esotericism zal een prijs uitreiken voor de beste dissertatie op het vakgebied van de westerse esoterie, voltooid tussen 1 januari 2007 en 1 maart 2009.
De prijs bestaat uit € 500,- euro en een aanbeveling voor publicatie in de Aries-boekenreeks van uitgeverij Brill. Meer informatie en reglement is te vinden op de ESSWE website.

Congresagenda

Ritual Dynamics and the Science of Ritual, 29 september t/m 2 oktober, Universiteit Heidelberg, Duitsland. Hoe populair de studie van rituelen in de wetenschappelijke wereld geworden is, blijkt uit dit mega-congres met maar liefst 22 panels! Uiteraard is hierbij ook aandacht voor vrijmetselarij en andere esoterische stromingen. Meer informatie is te vinden op de congreswebsite.
Relevant voor dit onderwerp zijn ook de twee delen Theorizing Rituals (Numen book series, Brill).

Hidden Sources: Western Esoteric Influence on the Arts, 11 oktober 2008, Cambridge Centre for Western Esotericism, Cambridge, UK. Het programma is te vinden op de website van het CCWE.

Freemasonry and The Sciences. Natural & Supernatural, 25-26 Oktober 2008, Canonbury Masonic Research Centre, London, UK. Het programma is te vinden op de website van het CRMC.

The Temple Legend: Freemasonry and its links to Theosophy and Anthroposophy, 1 november 2008, Centre for Research into Freemasonry, Sheffield, UK.

Spanish Freemasonry: Repression and Exile. 12th International Symposium on the History of Spanish Freemasonry, 8-10 oktober 2009, Almería, Spanje. De call for papers en meer informatie zijn op te vragen bij de organisatie via: jmorales@unedaragon.org or c.masoneria@gmail.com

Nieuwe publicaties

Hoewel alweer enige tijd geleden verschenen, is in deze nieuwsbrief nog geen melding gemaakt van de bundel, die André Hanou werd aangeboden bij zijn afscheid als hoogleraar oudere Nederlandse letterkunde. Het onderwerp van De andere achttiende eeuw is het rumoerige en bruisende leven van een aantal achttiende-eeuwers . Uiteraard komen Jacob Campo Weyerman en Jan Kinker aan bod. Zij maakten gebruik van tijdschriften, het nieuwe medium van hun tijd, en hielden van satire. Weyerman, een libertijn en maniërist met esprit; Kinker, een vrijmetselaar en Kantiaan, een praktisch denkend hervormer binnen het genootschapsleven. Ook is er aandacht voor personen die Weyerman en Kinker zouden hebben aangesproken. Zo wordt door Jan Snoek een portret van een opmerkelijk vrijmetselaar geschetst: 'De vele en schreeuwende faiten teegen de broederschap begaan' door [John] George Smith (ca. 1728-ca. 1785)'.

Publicatiegegevens: C. van Heertum/T. Jongenelen/F. van Lamoen (red.), De andere achttiende eeuw. Opstellen voor André Hanou, Uitgeverij Van Tilt , Nijmegen 2007, ISBN 978-90-77503-67-6, 288 pp., prijs: € 22,50.

Een studente aan de Universiteit Leiden heeft haar afstudeerscriptie over de Leidse loge La Vertu gepubliceert, en bracht dit onder de aandacht van de OVN. Claudia Heller onderzocht het archief van de loge en reconstrueerde een deel van de ledenlijst. Haar aandacht ging onder meer uit naar het milieu waaruit de leden afkomstig waren en hun maatschappelijke activiteiten.

Publicatiegegevens: C.P.C. Heller, Vrijmetselaarsloge La Vertu en haar leden, bezien in het Leiden van de negentiende eeuw, Wiseman Publishing,ISBN 978-90-8963-004-9, 118 pp., € 15,95.

De nieuwsbrief van het Institut d'Etudes et de Recherche maconniques (IDERM) meldt een groot aantal Franse titels, die aandacht verdienen. Een greep uit het aanbod:

- Philippe Libert, Les Vrais Amis de l'Union et du Progrès Réunis, Grand Orient de Belgique 2007, 428 pp, € 23,-. Geschiedenis van deze Brusselse loge vanaf 1782.
- Benjamin Franklin, un américain à Paris, tentoonstellingscatalogus Musée Carnavalet, Paris 2007, 272 pp., € 39,-. Over Franklin's lidmaatschap van de loge Les Neuf Soeurs.
- Guy Chassagnard, Aux sources du Rite Ecossais Ancien et Accepté, Editions Alphee 2008, 640 pp., € 24,90. Historisch overzicht van de Schotse Ritus en haar bronnen.
- Georges Lamoine (red.), Le Manuscrit Francken de 1783, Editions Snes, Toulouse 2007, 216 pp., € 19,-. Geannoteerde uitgave van dit bekende manuscript rituaal.
- Marc Labouret, Les méteaux et la mémoire, la franc-maçonnerie française racontée par ses jetons et medailles, Maison Platt, 2007, 398 pp., € 100,-. Rijk geillustreerde uitgaven van Franse maçonnieke penningen en munten.

In 2006 was de OVN betrokken bij een groot congres over maçonnieke tuinarchitectuur in Schwetzingen. Diverse onderzoekers houden zich met dit onderwerp bezig, waaronder historicus Franz Wegener. Van zijn hand verschijnt een publicatie, waarin de maconnieke symboliek in Parc Monceau in Parijs en de tuin van Louisenlund in Güby worden besproken.

Publicatiegegevens: Franz Wegener, Der Freimaurergarten
Die geheimen Gärten der Freimaurer des 18. Jahrhunderts, KFVR - Kulturförderverein Ruhrgebiet e.V., Gladbeck 2008, ISBN : 978-3-931300-22-7, 224 pp., € 24,80.

Toekomst CMC

Op het Grootoosten, de jaarvergadering van loges van de Orde van Vrijmetselaren onder het Grootoosten der Nederlanden, is gestemd over de toekomst van haar unieke historische studiecollectie. Deze is thans nog ondergebracht in het Cultureel Maçonniek Centrum Prins Frederik in Den Haag, maar zoals elders in deze nieuwsbrief werd besproken, zijn er thans verhuisplannen. Regio's werden door het hoofdbestuur opgeroepen een voorstel te doen voor een locatie voor een gecombineerd hoofdbestuurs- en logegebouw, waarin ook de verzamelingen gehuisvest zouden moeten worden.
Helaas deden de Haagse loges geen voorstel, al hielden zij wel een pleidooi voor herbezinning en uitstel van het plan. Hierdoor voldeden zij niet aan de gestelde voorwaarden en kregen voorstellen van Arnhem en Bilthoven de voorkeur van de aanwezigen. Nu lijkt het verlies van het C.M.C. voor Den Haag vrijwel onvermijdelijk.
Is het werkelijk wenselijk de historische en fysieke band met Den Haag en de verwante wetenschappelijke collecties te verbreken? Zou de verzameling vanwege haar wetenschappelijke functie en bijzondere noden niet beter losgekoppeld kunnen worden van een Ordegebouw? Jammer is, dat relatief weinig leden van de Orde volledig bekend zijn met de inhoud van de verzamelingen, haar plaats in de wetenschappelijke wereld, of kennis hebben van professioneel erfgoedbeheer en -exploitatie. Hoewel het doorlopen proces ongetwijfeld democratisch is, heeft men niet alle informatie die nodig is om alle consequenties van de te maken keus te kunnen overzien. Wat vanuit verenigingsvisie een juiste keus lijkt, is vanuit cultureel en wetenschappelijk perspectief een zeer betreurenswaardige ontwikkeling.

Oorlogsbuit

Op haar website vermeld het museum van de Grand Loge de France diverse 'recente aanwinsten'. Een daarvan is opmerkelijk: het betreft een gedenkbokaal uit 1872, door de Nederlandse loge Het Vrij Geweeten te Breda aangeboden aan haar Jhr. P.J. Six, ter gelegenheid van zijn 20-jarig als Voorzittend Meesterschap. In logearchieven werd het omschreven als een 'milieu de table' in zilver en kristal, voorzien van een wapen, maconnieke emblemen en een inscriptie.
Vermoedelijk is dit een van de vele logebezittingen, die tijdens de Tweede Wereldoorlog door de bezetter werd geconfisceerd en vervolgens een omzwerving door Europa heeft gemaakt. Het is nog niet duidelijk hoe het in deze Franse maconnieke collectie is beland, maar wie het bekijkt vraagt zich natuurlijk af waarom het niet alsnog aan de loge is geretourneerd?

Vrouwen en vrijmetselarij

Ten onrechte wordt wel gedacht dat vrouwen pas een rol in de vrijmetselarij kregen aan het einde van de 19de eeuw als gevolg van emancipatiebewegingen. Vrouwen zijn echter al vanaf het midden van de 18de eeuw structureel betrokken geweest bij de vrijmetselarij. Toch is er maar weinig bekend over de wijze waarop zij handelingsmacht verkregen en gebruikten om maconnieke organisaties aan te passen aan hun eigen wensen en doelen. Binnenkort verschijnt een studie over de rol van vrouwen in de vrijmetselarij onder co-redactie van OVN-bestuurslid Jan Snoek, dat een belangrijk hiaat in onze kennis van het vakgebied vult.
Het boek concentreert zich op twee aspecten van de vrijmetselarij: de handelingsmacht van vrouwen binnen de Ordes en de rol van mannen en vrouwen bij rituaalwijzigingen en -overdracht. Deze twee aspecten zijn nauw met elkaar verbonden, omdat enige handelingsmacht noodzakelijk is om rituaalveranderingen tot stand te brengen. De inhoudsopgave is als volgt:

- 'Introduction', Jan A.M. Snoek,
- 'The Relationships of Androgynous Secret Orders with Freemasonry; Documents on the Ordre des Hermites de bonne humeur in Sachsen-Gotha (1739-1758)', Bärbel Raschke,
- 'The Grand Lodge of Adoption, La Loge de Juste, The Hague, 1751: A Short-lived Experiment in Mixed Freemasonry or a Victim of Elegant Exploitation?', Malcolm Davies,
- 'Maçonnerie des Dames: The Plans of the Strict Observance to Establish a Female Branch', Andreas Önnerfors,
- 'Freemason Feminists: Masonic Reform and the Women’s Movement in France, 1840-1914', James Smith Allen,
- 'The ‘Women’s Question’. The Discussion, Especially in the Nineteenth Century, About Opening Membership of the Dutch Grand Lodge to Women', Anton van de Sande,
- 'Women and the Hermetic Order of the Golden Dawn: Nineteenth Century Occultist Initiation from a Gender Perspective', Henrik Bogdan,
- 'Stretton’s "Operative" Masonry: Legacy or Forgery?', Bernard Dat,
- 'Freemasonry and Suffrage: The Manifestation of Social Conscience', Ann Pilcher Dayton,
- '"Builders of the Temple of the New Civilisation": Annie Besant and Freemasonry', Andrew Prescott,
- 'Diversity In Unity? Background and History of the Different Masonic Traditions Within the Craft Lodges of the Dutch Federation of the International Order of Mixed Freemasonry "Le Droit Humain"', Anne van Marion-Weijer.

Het aantal Nederlandse bijdragen is groot. Dit boek werpt een heel nieuw licht op de vrijmetselarij, waarvan tot nu toe vooral de geschiedenis van masculiene organisaties werd belicht, en is dan ook de investering waard.

Publicatiegegevens: Alexandra Heidle/Jan A.M. Snoek (red.), Women’s Agency and Rituals in Mixed and Female Masonic Orders, (Aries book series 8) Brill, Leiden 2008. ISBN 978-90-04-17239-5, 450 pp., prijs: € 139,-.

Nieuws van het CRF

Het Centre for Research into Freemasonry and Fraternity aan de Universiteit van Sheffield, laat weten dat zij een samenwerkingsovereenkomst heeft getekend met de University of Los Angeles in California (UCLA). Dit zal de uitwisseling van medewerkers en gezamenlijke onderzoeksprojecten op het vakgebied ten goede komen.

Ander nieuws is dat het digitale artikel '"Men are not to be essentially distinguished…" Cosmopolitan Foundations of Freemasonry' door Andreas Önnerfors is toegevoegd aan de Working Papers op de website van het CRF.

Op 13 oktober wordt zal een filmvertoning plaatsvinden in The Showroom Cinema in Sheffield, gevolgd door een panel discussie. Voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog 1942 wordt daarbij op groot doek de film Forces Occultes van regisseur Paul Rich (pseudoniem Jean Mamy) vertoont. Deze nazi propaganda film werd in Vichy in Frankrijk gefilmd in 1942 en uitgebracht in 1943. Het verhaal volgt de carriere van een jonge wethouder, die lid wordt van een vrijmetselaarsloges. Vervolgens komt hij tot de overtuiging dat deze, net als de Joden, Frankrijk in een oorlog met Duitsland willen brengen. Uiteraard is dit gegeven fictief en alleen vanwege anti-maconnieke propaganda doeleinden ingegeven. Na de bevrijding werden scriptschrijver Jean Marquès-Rivière, producent Robert Muzard en regisseur Mamy gestraft voor hun samenwerking met de bezetter. Op 25 november 1945 werd Muzard, directeur van het tijdschrift Ciné-Mondial veroordeeld tot 3 jaar cel. Marquès-Rivière werd het burgerschap ontnomen en ter dood veroordeeld, net als Mamy, journalist van de Nazi-krant Au pilori.
Informatie over vertoning is te vinden op de website van het CRF. Ze is ook opgenomen in de Internet Movie Database en in vijf delen te zien op Youtube. Een andere bioscoopvertoning vindt plaats op 21 oktober 2008 in het Huis van het Vrije Denken, Markt Geraardsbergen, Belgie.

Van oktober tot december wordt een lezingencyclus van het CRF gewijd aan het thema 'Freemasonry and Fraternities in the Middle East'. Het Programma is te vinden op de website van het CRF.