Vrijmetselarij in oorlogstijd

In 2008 besloten het Nationaal Archief en Het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) in Nederland het project Wegwijzer Archieven van de Tweede Wereldoorlog te starten. Het doel is een digitale wegwijzer van deze collecties bij Nederlandse archiefinstellingen te maken. Het Haags Gemeentearchief heeft nu als een van de eerste instellingen een dergelijke Wegwijzer in digitale vorm (een downloadbaar pdf-document) beschikbaar gesteld.
Onze redactie vroeg zich natuurlijk meteen af, welke informatie over de vrijmetselarij in oorlogstijd in deze Wegwijzer te vinden zou zijn. Diverse dossiers bevatten informatie over de inbeslagname van het hoofdgebouw van de Orde van Vrijmetselaren onder het Grootoosten der Nederlanden aan de Fluwelen Burgwal 22 te Den Haag, en de lotgevallen van Orde-archief, -bibliotheek en museale collectie die daar sinds de 19de eeuw waren ondergebracht. Enige voorbeelden van mogelijke relevante inventarisnummers:

- 0610-01, archief Gemeentebestuur 1937-1952, waarin nr. 1559: Stukken betreffende schadeloosstelling i.v.m. inkwartiering en vordering van goederen voor de Duitse bezetter, 1941-1950.

- 0398-01, Deutsches Theater in den Niederlanden (gedeponeerd in het archief van de Koninklijke Schouwburg). In juni 1942 ging de Koninklijke schouwburg over naar het uit Freiburg afkomstige Duitse gezelschap dat de naam kreeg van ‘Deutsches Theater in den Niederlanden’. Het bureau en de repetitielokalen van het gezelschap waren ondergebracht in het pand Fluwelen Burgwal 22.

- 0497-01, Gemeentearchief van Den Haag. Reeds in 1938 zijn er maatregelen genomen om de archieven van het Haags Gemeentearchief veilig onder te brengen in de Dalton-HBS, het Haags Gemeentemuseum en later het Algemeen Rijksarchief.
Nadat de bezetter op het Koninklijk Huisarchief een onderzoek had ingesteld naar documenten en boeken over Joden, vrijmetselaars en andere organisaties, is uit voorzorg direct in de collecties van het Haags Gemeentearchief een onderzoek ingesteld. Alle Joodse werken, boeken over vrijmetselarij, theosofie, pacifisme e.d. zijn uit de bibliotheek gehaald, en alle beschrijvingen uit de kaartenbakken. Alles werd verborgen bij het Gemeentemuseum en nadien bij het Algemeen Rijksarchief. De bezetter is echter de collecties van het Haags Gemeentearchief niet komen doorzoeken.

- 1217-01, archief Deutsche Evangelische Gemeinde in Den Haag. Op 6 december 1857 werd Pfarrer dr. R. Kögel in de grote (tempel)zaal aan de Fluwelen Burgwal als eerste predikant van de Deutsche Evangelische Gemeinde bevestigd. Dit leidde tenslotte tot de oprichting van de Deutsche Evangelische Gemeinde in Den Haag (officieel ‘im Haag’), die op 12 februari 1859 bij Koninklijk Besluit werd erkend.

- Affichenummer 200852, titel: Onthulling! Tentoonstelling over de Vrijmetselarij in Nederland. Plaats van de tentoonstelling: voormalig logegebouw aan de Fluwelen Burgwal 22 te Den Haag, 1940. Vervaardiger: Brinio. [Hierboven afgebeeld, foto Haags Gemeentearchief.]

Wie meer wil weten, vindt een overvloed aan informatie in de Wegwijzer zelf. Wellicht zal deze nieuwe gids bijdragen aan nader onderzoek van de lotgevallen van de vrijmetselarij in de oorlogsperiode. De OVN is voornemens een congres aan het onderwerp te wijden en zou graag horen van studenten, promovendi en senior onderzoekers, die zich met dit onderwerp bezighouden. Zij kunnen contact opnemen het het secretariaat: info@stichtingovn.nl.

Publicatiegegevens: Corien Glaudemans, Wegwijzer archieven en collecties van de Tweede Wereldoorlog bij het Haags Gemeentearchief, Haags Gemeentearchief, Den Haag 2008. Download de pdf hier.