Congres 'Geheime Kennis'

Op vrijdag 25 januari j.l. vond in de Koninklijke Bibliotheek te Den Haag een congres plaats rond het thema 'Geheime kennis. De bijzondere archieven en bibliotheken van maconnieke en esoterische organisaties in Nederland'. Maar liefst 175 deelnemers namen deel, waaronder medewerkers van stads- en gemeentearchieven, bibliotheken en universiteiten, als ook bestuursleden en leden van de vier Nederlandse vrijmetselaarsorden, de theosofische en antroposofische vereniging en de vereniging van spiritualisten.

Prof.dr. Anton van de Sande belichtte de geschiedenis van het Cultureel Maconniek Centrum 'Prins Frederik'. Dit omvat de archieven van de Orde van Vrijmetselaren onder het Grootoosten der Nederlanden
, als ook de archieven van ca. 50 aangesloten loges uit de periode vanaf 1756. In de 19de eeuw verwierf Grootmeester Prins Frederik de Bibliotheca Klossiana, een grote verzameling werken over de geschiedenis van de vrijmetselarij van de arts Georg Kloss. Van hieruit groeide de huidige Ordebibliotheek. Na het overlijden van Prins Frederik werd zijn maconnieke legaat aan de collectie toegevoegd. Hoewel een deel van de verzamelingen in de Tweede Wereldoorlog verloren ging, is ze na 1945 steeds verder uitgebreid, onder meer dankzij door inspanningen van conservator Beitj Croiset van Uchelen. Thans behuist het C.M.C een van de belangrijkste collecties op het vakgebied ter wereld.

Prof.dr. Wouter Hanegraaff sprak over de geschiedenis van de Bibliotheca Philosophica Hermetica te Amsterdam. Deze collectie op het gebied van de hermetsiche filosofie en westerse esoterie werd in 1957 gevormd in particulier bezit door J.R. Ritman. In 1993 werd ze als bijzonder nationaal erfgoed erkend door plaatsing op de Wet Behoud Cultuurbezit. In 2005 werd de kerncollectie, de belangrijkste ter wereld op dit vakgebied, vervolgens aangekocht door de Staat der Nederlanden. In komende jaren zal de collectie verhuizen naar het monumentale 'Huis met de Hoofden' te Amsterdam.

Drs. Elly Verzaal, vakreferente voor 'Esoterische Wetenschappen' van de Koninklijke Bibliotheek, belichtte de verscheidenheid van deze minder bekende deelcollectie. Ze omvat werken van hekserij, waarzeggerij en bijgeloof, tot 19de-eeuws occultisme en recent wetenschappelijk onderzoek naar westerse esoterie. Van belang voor geinteresseerden in de geschiedenis van het spiritsme is bijvoorbeeld de collectie parapsychologie met het archief Zorab. Daarnaast omvat de collectie vrijmetselarij een legaat van Beitj Croiset van Uchelen, en de collectie theosofie bruiklenen uit de Bibliotheek van de Theosofische Vereniging.

Drs. Andréa Kroon, voorzitter van de OVN, deed verslag van het inventarisatieproject van maconnieke archieven in openbare collecties, zoals gemeentearchieven en universiteitsbibliotheken. In totaal werden in 57 Nederlandse instellingen maar liefst 22 complete logearchieven geteld, evenals enkele honderden documenten van individuele vrijmetselaren. De gegevens zijn gepubliceerd in een handige onderzoeksgids, de Archiefwijzer maconnieke archieven.
Kroon ging vervolgens in op de complexe beheersproblematiek rond esoterische collecties in particulier bezit van Orden en loges, en deed een oproep tot overleg tussen archief-, erfgoed- en esoterische organisaties om deze problemen gezamenlijk en gericht aan te pakken.
In 2008 zal de OVN een aanzet geven tot de inventarisatie, ontsluiting en toegankelijkheid van dergelijke collecties, en hiertoe een subsidiecampagne coordineren. De Nederlandse Federatie van de Internationale Orde der Gemengde Vrijmetselarij 'Le Droit Humain', het Nederlandsch Verbond van Vrijmetselaren en de Nederlandse Vereniging van Spiritualisten 'Harmonia' hebben reeds aangegeven hierin actief te willen participeren.

Het eerste exemplaar van de Archiefwijzer werd uitgereikt aan prof.dr. Malcolm Davies, zojuist benoemd tot bijzonder hoogleraar van de leerstoel Geschiedenis van de vrijmetselarij als geestesstroming en sociaal-cultureel verschijnsel in Europa aan de Universiteit Leiden. Dankzij subsidies van de St. Levi Lassen en het VSBfonds kan de hele eerste oplage kosteloos onder belangstellenden verspreid worden, alle aanwezigen ontvingen dan ook een exemplaar. Daarna volgde een genoeglijke borrel, waarbij veel nieuwe contacten zijn gelegd.

(Inmiddels zijn alle gratis exemplaren vergeven, in maart verschijnt een 2de druk van de Archiefwijzer, die tegen kostprijs wordt aangeboden: € 10,-. Bestellingen: info@stichtingovn.nl.)

Vrijmetselarij en maritieme geschiedenis

De Franse maconnieke organisatie The Link richt zich op de studie van de vrijmetselarij in relatie tot het maritieme verleden. De studieloge geeft een tijdschrift uit, waarvan het eerstvolgende nummer 20 februari 2008 verschijnt. Het bevat artikelen over de vrijmetselarij en de zeevaart in de Amerikaanse onafhankelijkheidsoorlog:

- 'Les débuts de la marine américaine, quelques pionniers francs-maçons',
- 'La diplomatie du jeu d’échecs : Benjamin Franklin et l’amiral Howe',
- 'Le lieutenant de vaisseau Léonor Périer de Salvert, fondateur de la loge La Triple Espérance à Port-Louis dans l’Isle de France',
- 'Bougainville à la bataille des Saintes et devant le Conseil de guerre de Lorient',
- 'Note sur les francs-maçons fondateurs de la Société des Cincinnati',
- 'Le vice-amiral Zacharie Allemand, marin et franc-maçon controversé',
- 'Le capitaine Thomas Thomson, Grand Maître de la Grande Loge du New Hampshire',
- 'Nouveaux instruments de recherche',
- 'Note de travail : quand les chantiers nantais construisaient des frégates pour l’Indépendance américaine',
- 'Des voix dans la mer, poème'.

Publicatiegegevens: Travaux de la Loge de recherche en histoire maçonnico-maritime The Link # 2 (Nantes) , (2008) IV, Éditions Le Phare de Misaine, ISBN 2-9506837-8-9, € 12,-. Bestellingen: thelink2@gmail.com.

Even voorstellen (I)

Laten we het nieuwe jaar eens beginnen met een nadere kennismaking met de bestuursleden. Wie zijn zij eigenlijk, vanuit welke interesse en deskundigheid zijn zij betrokken bij de Stichting OVN, en wat is hun inbreng in het bestuur? We beginnen bij de voorzitter, en in latere afleveringen komen de secretaris, penningmeester en andere bestuursleden een voor een aan bod.

Mw. drs. Andréa Kroon (1968) is medeoprichter en sinds 2001 voorzitter van de OVN. In het dagelijks leven is zij kunsthistoricus van beroep.
Tijdens haar studie kunstgeschiedenis aan de Universiteit Leiden (1990-1996) heeft Kroon zich (na stages in het Rijksmuseum voor Volkenkunde en twee restauratieateliers) gespecialiseerd in de problematiek rond museaal collectiebehoud. Vanuit die interesse was zij in 1993-1996 als vrijwilliger werkzaam in de verzamelingen van de Orde van vrijmetselaren onder het Grootoosten der Nederlanden. Daar was ze belast met de registratie van de collectie en diverse voorbereiding voor de verhuizing van de Fluwelen Burgwal naar het C.M.C. ‘Prins Frederik’. Ook leverde ze rapportages ten behoeve van de conservering van deze collectie en hiertoe benodigde subsidiewerving. In deze periode raakte Kroon voor het eerst geïnteresseerd in de geschiedenis van de vrijmetselarij en koos zij de schootsvellenverzameling als onderwerp van haar afstudeerscriptie: Het schootsvel van de vrijmetselaar in Nederland (1735-1835). Een kennismaking met een ritueel kledingstuk (Leiden 1996).

Na als studente onder meer rondleidingen en volwassenenonderwijs te hebben verzorgd, was zij gedurende haar loopbaan actief als conserveringsadviseur, onder meer betrokken bij onderzoek naar textielcollecties in Nederlandse musea en het subsidiebeleid van de overheid ten opzichte van hun conservering. Van 1997 tot 2003 was Kroon als hoofdredacteur betrokken bij vakbladen voor restauratoren, CARE en Cr (Conservering & Restauratie), en als eindredacteur bij de kunsttijdschriften kM (Kunstenaarsmaterialen) en Jong Holland. In dezelfde periode was ze actief als bestuurslid van de Stichting Postuniversitair Kunsthistorisch Onderzoek en Aries-Nederland. In 1999-2001 was zij als assistente betrokken bij de pas opgerichte leerstoel Geschiedenis van de Hermetische filosofie en verwante stromingen aan de Universiteit van Amsterdam.

In 1999 was Kroon medeoprichter van Kroon & Wagtberg Hansen, een bureau voor kunsthistorisch projectmanagement. Sindsdien verzorgt zij kunsthistorisch onderzoek, publicaties, tentoonstellingen en congressen in opdracht van diverse musea en andere cultuurinstellingen, variërend van bijvoorbeeld het Kröller-Müller Museum tot het Amsterdam Fantastic Film Festival. Deze werkzaamheden combineert zij sinds 2002 met een zelfstandig promotieonderzoek aan de vakgroep kunstgeschiedenis van de Universiteit Leiden met als onderwerp: De rol van Nederlandse vrijmetselaren in de culturele uitwisseling met Azie, 1735-1853, en de hieruit voortgekomen materiële cultuur.

In het bestuur van de OVN is Kroon als voorzitter verantwoordelijk voor het formuleren voor een meerjarig beleidsplan en coördineren van de uitvoering van dit beleid. Daarbij brengt zij een inhoudelijke kennis van de geschiedenis van de vrijmetselarij en ruime ervaring met erfgoedprojecten, cultuurbeleid en -subsidies in het bestuur in.

Goed begin gewenst

2007 was goed jaar voor de Stichting OVN, waarin maar liefst drie lopende projecten zijn afgerond en twee beurskandidaten konden worden ondersteund. Het is dankzij de betrokkenheid en steun van donateurs en relaties, dat wij onze doelstellingen – gericht op het stimuleren van belangstelling voor de geschiedenis van de vrijmetselarij, scheppen van een gunstig onderzoeksklimaat en het behouden van maçonniek erfgoed – ook dat jaar weer konden realiseren. Door in uw eigen particuliere en professionele kring bekendheid te geven aan onze activiteiten, hebben deze in 2007 een breed publiek bereikt en is ook het aantal donateurs weer verder toegenomen.
Daarom wil het stichtingsbestuur het aanbreken van het nieuwe werkjaar graag benutten om u allen hartelijk dank te zeggen voor uw voortdurende steun en medewerking. De bestuursleden wensen u succes in uw eigen streven en vruchtbaar onderzoek in 2008. Wij zien uit naar uw suggesties en berichten, en verheugen ons er op u weer bij diverse activiteiten te mogen ontmoeten.