Congres 'Geheime Kennis'

Op vrijdag 25 januari j.l. vond in de Koninklijke Bibliotheek te Den Haag een congres plaats rond het thema 'Geheime kennis. De bijzondere archieven en bibliotheken van maconnieke en esoterische organisaties in Nederland'. Maar liefst 175 deelnemers namen deel, waaronder medewerkers van stads- en gemeentearchieven, bibliotheken en universiteiten, als ook bestuursleden en leden van de vier Nederlandse vrijmetselaarsorden, de theosofische en antroposofische vereniging en de vereniging van spiritualisten.

Prof.dr. Anton van de Sande belichtte de geschiedenis van het Cultureel Maconniek Centrum 'Prins Frederik'. Dit omvat de archieven van de Orde van Vrijmetselaren onder het Grootoosten der Nederlanden
, als ook de archieven van ca. 50 aangesloten loges uit de periode vanaf 1756. In de 19de eeuw verwierf Grootmeester Prins Frederik de Bibliotheca Klossiana, een grote verzameling werken over de geschiedenis van de vrijmetselarij van de arts Georg Kloss. Van hieruit groeide de huidige Ordebibliotheek. Na het overlijden van Prins Frederik werd zijn maconnieke legaat aan de collectie toegevoegd. Hoewel een deel van de verzamelingen in de Tweede Wereldoorlog verloren ging, is ze na 1945 steeds verder uitgebreid, onder meer dankzij door inspanningen van conservator Beitj Croiset van Uchelen. Thans behuist het C.M.C een van de belangrijkste collecties op het vakgebied ter wereld.

Prof.dr. Wouter Hanegraaff sprak over de geschiedenis van de Bibliotheca Philosophica Hermetica te Amsterdam. Deze collectie op het gebied van de hermetsiche filosofie en westerse esoterie werd in 1957 gevormd in particulier bezit door J.R. Ritman. In 1993 werd ze als bijzonder nationaal erfgoed erkend door plaatsing op de Wet Behoud Cultuurbezit. In 2005 werd de kerncollectie, de belangrijkste ter wereld op dit vakgebied, vervolgens aangekocht door de Staat der Nederlanden. In komende jaren zal de collectie verhuizen naar het monumentale 'Huis met de Hoofden' te Amsterdam.

Drs. Elly Verzaal, vakreferente voor 'Esoterische Wetenschappen' van de Koninklijke Bibliotheek, belichtte de verscheidenheid van deze minder bekende deelcollectie. Ze omvat werken van hekserij, waarzeggerij en bijgeloof, tot 19de-eeuws occultisme en recent wetenschappelijk onderzoek naar westerse esoterie. Van belang voor geinteresseerden in de geschiedenis van het spiritsme is bijvoorbeeld de collectie parapsychologie met het archief Zorab. Daarnaast omvat de collectie vrijmetselarij een legaat van Beitj Croiset van Uchelen, en de collectie theosofie bruiklenen uit de Bibliotheek van de Theosofische Vereniging.

Drs. Andréa Kroon, voorzitter van de OVN, deed verslag van het inventarisatieproject van maconnieke archieven in openbare collecties, zoals gemeentearchieven en universiteitsbibliotheken. In totaal werden in 57 Nederlandse instellingen maar liefst 22 complete logearchieven geteld, evenals enkele honderden documenten van individuele vrijmetselaren. De gegevens zijn gepubliceerd in een handige onderzoeksgids, de Archiefwijzer maconnieke archieven.
Kroon ging vervolgens in op de complexe beheersproblematiek rond esoterische collecties in particulier bezit van Orden en loges, en deed een oproep tot overleg tussen archief-, erfgoed- en esoterische organisaties om deze problemen gezamenlijk en gericht aan te pakken.
In 2008 zal de OVN een aanzet geven tot de inventarisatie, ontsluiting en toegankelijkheid van dergelijke collecties, en hiertoe een subsidiecampagne coordineren. De Nederlandse Federatie van de Internationale Orde der Gemengde Vrijmetselarij 'Le Droit Humain', het Nederlandsch Verbond van Vrijmetselaren en de Nederlandse Vereniging van Spiritualisten 'Harmonia' hebben reeds aangegeven hierin actief te willen participeren.

Het eerste exemplaar van de Archiefwijzer werd uitgereikt aan prof.dr. Malcolm Davies, zojuist benoemd tot bijzonder hoogleraar van de leerstoel Geschiedenis van de vrijmetselarij als geestesstroming en sociaal-cultureel verschijnsel in Europa aan de Universiteit Leiden. Dankzij subsidies van de St. Levi Lassen en het VSBfonds kan de hele eerste oplage kosteloos onder belangstellenden verspreid worden, alle aanwezigen ontvingen dan ook een exemplaar. Daarna volgde een genoeglijke borrel, waarbij veel nieuwe contacten zijn gelegd.

(Inmiddels zijn alle gratis exemplaren vergeven, in maart verschijnt een 2de druk van de Archiefwijzer, die tegen kostprijs wordt aangeboden: € 10,-. Bestellingen: info@stichtingovn.nl.)