Adoptieloges

Trouwe lezers van deze blog weten dat de Stichting OVN onderzoeksbeurzen beschikbaar stelt aan studenten, promovendi en senior onderzoekers, die zich richten op de geschiedenis van de vrijmetselarij en verwante stromingen. Wie nog een mooi onderwerp zoekt voor een onderzoek, verwijzen we graag naar deze tip van Herkauwer.

Update Bibliotheca Philosophica Hermetica: kerncollectie naar KB

Het ministerie van OCW heeft de Koninklijke Bibliotheek verzocht onderdak te bieden aan de kerncollectie van de Bibliotheca Philosophica Hermetica. Het formele persbericht is hier te vinden.
De online petitie van de leerstoel GHF tot behoud van de collectie heeft in korte tijd meer 5500 handtekeningen van internationale studenten, onderzoekers en geinteresseerden opgehaald. Tekenen kan nog!

Update toekomst CMC

Eerder deden we in deze nieuwsbrief verslag van de plannen van het Grootoosten der Nederlanden om haar erfgoedcollectie, ondergebracht in het Cultureel Maçonniek Centrum te Den Haag, te verhuizen naar elders in het land. Dit plan stuitte op veel weerstand, zowel onder leden van Haagse loges als bij wetenschappers en erfgoedspecialisten, omdat het de collectie zou losrukken uit haar historische, culturele en academische context.
Inmiddels heeft de Orde een nieuwe Grootmeester en wellicht ook een nieuw beleid, want de huisvestingscommissie meldt in haar berichtgeving:

- 'bij nader inzien [verdient] de mogelijkheid van vestiging van de hoofdzetel van de Orde in Den Haag heroverweging: de historische band van de Orde - en het Cultureel Maçonniek Centrum - met die stad is een sterk argument';
- 'de eis ‘geen bestaand logegebouw’ [is] al te beperkend gebleken. [...] de vorderende plannen - samen met Stadsherstel - om het ‘historische’ logegebouw [te Amsterdam] te behouden door een passende medegebruiker te interesseren, zijn goede redenen om ook de optie Vondelstraat een tweede kans te gunnen'.

Hopelijk zullen de Haagse loges en het hoofdbestuur actief ingaan op de door de Haagse erfgoedinstellingen getoonde interesse en geboden handreiking, en zo tot een passend plan voor behoud van de collectie te Den Haag zullen komen.
In juni 2012 valt uiteindelijk de beslissing, maar eerst volgt nog een tussenrapportage op de jaarvergadering van loges in juni 2011.

NB: Middels de enquete in de rechterkolom van deze pagina kunt ook u uw mening te geven over de verhuisplannen.

Redt de Bibliotheca Philosophica Hermetica !

De Bibliotheca Philosophica Hermetica te Amsterdam is een van de belangrijkste studiecollecties voor studenten en onderzoekers op het gebied van de westerse esoterie, waartoe ook de vrijmetselarij wordt gerekend. De collectie heeft niet alleen een grote waarde voor de internationale wetenschap, maar is tevens een onmisbaar deel van het Nederlandse culturele erfgoed. Helaas wordt ze (opnieuw) bedreigd met opheffing en verkoop. De stichting OVN steunt de petitie tot behoud van de collectie: http://www.ipetitions.com/petition/ritmanlibrary/. Deze petitie is een initiatief van de leerstoel ‘Geschiedenis van de Hermetische filosofie en verwante stromingen’ aan de Universiteit van Amsterdam. Klik op de link voor meer informatie.

Nieuwe publicaties

- Harald Schrefler, Der Papst und die Freimaurer. Ein wissenschaftlicher Diskurs, (Edition zum rauhen Stein, Vol. 13) Studien Verlag, Innsbruck 2010, ISBN 978-3-7065-4991-2, 352 pag., € 33,-. De katholieke kerk heeft sinds de stichting van loges in de 18de eeuw weerstand geboden tegen de vrijmetselarij. Dit boek bespreekt de daarachterliggende overwegingen, en geeft de visies van zowel prominente vrijmetselaren als geestelijken op het onderwerp.

- Petri Mirala, 'Masonic sociability and its limitations: the case of Ireland', in: James Kelly & Martyn J. Powell (eds.), Clubs and Societies in Eighteenth-Century Ireland, Four Courts Press, 2010, ISBN: 978-1-84682-229-2, 496 pag, € 49,50.

- James Stevens Curl, Freemasonry & the Enlightenment: Architecture, Symbols and Influences, ISBN 978-1-905286-45-4, ca. 384 pages, Historical Publications, te verschijnen in 2010. Het boek is een vervolg op The Art & Architecture of Freemasonry (1991) van dezelfde auteur en verbreedt het thema. Voor informatie over een voorintekeningsaanbieding: richardson@historicalpublications.co.uk.

- Papeles de Masoneria IV, CIEM, Zaragosa 2010, € 12,-. Dit nummer bespreekt de huidige situatie van de vrijmetselarij in globale context: de orde staat om allerlei redenen onder druk, waardoor ze gedwongen wordt tot zelfbeschouwing en keuzes voor traditie of moderniteit.

- Geen nieuwe publicatie, maar wel vermelding waard is: Darius A. Spieth, Napoleon's Sorcerers: The Sophisians, University of Delaware Press 2007, ISBN: 978-0-87413-957-0, € 65,-. Gedurende Napoleon's heerschappij werden in Franse vrijmetselaarskringen rituelen opgevoerd, waarvan wel werd gezegd dat ze terug zouden gaan tot de Egyptenaren. Dit boek bespreekt het culturele en intellectuele milieu waaruit een van de pseudo-Egyptisch geheim genootschap: de Heilige Orde der Sophisten, gesticht in Parijs in 1801. Leden waren militairen, Egyptologen en andere wetenschappers, schrijvers en kunstenaars die onderdeel waren van Napoleon's campagne in Egypte (1798-1801). Later werden leden geworven uit de Parijse artiestenwereld. Het boek bevat fraaie illustraties uit het Gouden Boek, een rijk geillustreerd manuscript van Marie-Nicolas Ponce-Camus (student van Jacques-Louis David). Ondergrondse doolhoven, grotten, pyramides en tempels werden gebruikt om Egyptische inwijdingsriten te doen herleven.

- Andrew Pink, 'A music club for freemasons: Philo-musicae et -architecturae societas Apollini', London, 1725-1727, Early Music 2010, online raadplegen via deze link.

- Herkauwer meldt op zijn blog 'Een nieuw soort loge? (1781)', verwijzend naar de (para-maconnieke?) Orde van St. Peter.

- Andreas Onnerfors, 'Freimaurerei und Ofiziertum im 18. Jahrhundert', verschenen in het tijdschrift Militär und Gesellschaft, kosteloos te downloaden via: http://pub.ub.uni-potsdam.de/volltexte/2010/4311/.

Onderzoeksbronnen online

- Het Instituut voor de studie van Duitse Aristocratie heeft alweer enige tijd geleden een lijst gepubliceerd van aristocraten die lid waren van de vrijmetselarij. Als smaakmaker voor deze publicatie, heeft men alleen een ledenlijst van loge Zu den drei Weltkugeln vanaf 1817 online gezet. Ze is te raadplegen via deze link.
- De Britse studieloge Quatuor Coronati heeft haar website vernieuwd. Hierop is ook informatie te vinden over het bekende studietijdschrift Ars Quatuor Coronati. Een aantal artikelen is als downloads beschikbaar via deze link.

- De Bibliotheek der Nederlandse Letteren is een website met een zeer groot aantal gedigitaliseerde publicaties uit de Nederlandse literaire en wetenschappelijke geschiedenis. Recentelijk zijn de jaargangen van het Documentatieblad van de Werkgroep Achttiende Eeuw toegevoegd, waarin diverse artikelen over vrijmetselarij zijn opgenomen.

Vacatures en prijzen

ESSWE prijs
Iedere twee jaar reikt de European Society for the Study of Western Esotericism een prijs uit voor het beste proefschrift op het vakgebied van de westerse esoterie. In aanmerking komen proefschriften, die zijn voltooid tussen 1 januari 2009 and 1 maart 2011. De prijs bestaat uit een geldbedrag (€ 500) en een certificaat, en wordt uitgereikt bij het ESSWE congres in Hongarije op 6-10 juli 2011. Daarnaast wordt het proefschrift aanbevolen voor publicatie in de ARIES boekenreeks.
Nominaties kunnen worden ingediend bij Andreas Kilcher (ETH, Zürich, akilcher@ethz.ch) voor 1 maart 2011. Lees het reglement op de ESSWE website.

Fellowship UCLA
De Universiteit van Californie in Los Angeles (UCLA) en een maconniek studiefonds stellen een 'fellowship' (onderzoeksplaats voor een postdoc) beschikbaar voor de periode van 1 september 2011 tot 31 augustus 2012. In aanmerking komen recente promovendi met een interesse in 'civil society', broederschaps- en vrijmetselarijgeschiedenis. De beurs bestaat uit een bedrag van $50000, kantoorruimte en een bescheiden verhuisvergoeding. Van de kandidaat wordt verwacht dat deze twee relevante collegereeksen zal verzorgen in overleg met prof. Margaret C. Jacob, een bekende onderzoeker op het vakgebied. Meer informatie is te vinden op de website: http://www.freemasonryandcivilsociety.ucla.edu/. Aanmeldingen met cv en drie aanbevelingsbrieven kunnen worden gezonden aan prof. Margaret Jacob, Bunche Hall, UCLA, Los Angeles, CA 90095 voor 10 januari 2011.

Essayprijs
Het Maçonnieke Studiecentrum Fernando Pessoa verstrekt jaarlijks een prijs aan auteurs van academische artikelen en andere onderzoeksverslagen op het vakgebied van de vrijmetselarij. In aanmerking komen artikelen in de Portugese, Spaanse, Engelse of Franse taal. De deadline is 22 december 2010. Meer informatie: alvaro.carva[at]cgd.pt.

Congres: The Philanthropy Files

Het jaarlijkse congres van de British Records Association (BRA) heeft dit jaar als thema The Philanthropy Files: records of charities and their uses en zal plaatsvinden in The Library and Museum of Freemasonry in Londen op 7 december 2010. Zowel archivisten als onderzoekers uit andere disciplines bespreken de geschiedenis van liefdadige instellingen. Zo zal Susan Snell een overzicht presenteren van de betrokkenheid van de vrijmetselarij bij liefdadige instellingen aan de hand van beschikbare bronnen uit de collectie van het museum. Informatie en registratie uitsluitend via de BRA website.

Call for papers

Voor het congres The Visual and the Symbolic in Western Esotericism, dat van 6 tot 10 juli 2011 aan de Universiteit van Szeged (Hongarije) wordt georganiseerd, is een call for papers uitgegaan. Het congres wordt georganiseerd door de European Society for the Study of Western Esotericism in samenwerking met de universiteit. Meer informatie en het indienen van voorstellen (deadline 15 november 2010) via: György E. Szönyi, geszonyi@lit.u-szeged.hu.

Willem IV vrijmetselaar?

Het Instituut voor Nederlandse Geschiedenis heeft de boedelinventarissen van het Huis van Oranje (1576-1795) alweer enige tijd geleden op haar website toegankelijk gemaakt. online. Zoeken naar de term 'vrijmetselarij' levert één treffer op. De ‘Inventaris van kleren en kostbaarheden van Willem IV' uit 1750 vermeldt:

‘No. 359: 1 plaque emaille sur cuivre, faite a Berlin, et representant un loge des francs-macons’

[= Nr. 359. 1 (wand)decoratie van emaille op koper, gemaakt te Berlijn, voorstellende een vrijmetselaarsloge].

Deze vermelding versterkt wellicht het argument van diverse onderzoekers, die stellen dat Willem IV zelf vrijmetselaar was. Zie bijvoorbeeld Jan Snoek, 'Orange-Nassau', in: Eric Saunier (ed.): Encyclopédie de la Franc-Maçonnerie, Paris 2000, pp. 624-625.

Martines de Pasqually

Naar aanleiding van de 300ste geboortedag van Martines de Pasqually wordt in Marseille op 18 en 19 september 2010 een congres aan zijn deze belangrijke historische figuur gewijd. Het volledige programma is te vinden op http://institut-eleazar.blogspot.com/.

Congres: Vrijmetselarij en Verlichting

De Pierre-Théodore Verhaegen leerstoel voor vrijmetselarij en vrijdenkerijg aan de Vrije Universiteit Brussel organiseert op 9 en 10 december 2010 een congres rond het thema: Freemasons and Enlightenment: Radicalism Contested? Vanuit verschillende vakgebieden belicht een internationale groep sprekers het belang van maçonnieke organisaties en vooraanstaande vrijdenkers in verschillende landen binnen de context van de Verlichting. Sommige onderzoekers, waaronder Jonathan Israel, zien Spinoza als een sleutelfiguur in de Verlichting in haar meest radicale vorm. Welke rol speelden vrijmetselaren in de historische ontwikkeling: steunden zij radicale nieuwe ideeen of zetten zij zich hier juist tegen af? Sommige onderzoekers zien vrijmetselarij als een randverschijnsel of hindernis in de ontwikkeling van de moderne samenleving. Het congres wil een aanzet geven tot debat en aanknopingspunten met actuele kwesties bieden. Het programma omvat de volgende sprekers:

- The Enlightenment and Freemasonry: A Critical Enquiry, Prof. Dr. Margaret Jacob, University of California, USA;

- L’illusion radicale – La 'camera obscura' des Lumières, Prof. Dr. Charles Porset, Centre National de la Recherche Scientifique, Paris, France;

- Radicalisme d'origine ou malentendu fondateur? La franc-maçonnerie dans les premiers pamphlets anti-maçonniques (1738-1742), Prof. Dr. Roger Dachez, Université Paris III-Denis Diderot, France;

- Russian freemasonry. A peculiar mixture of Aufklärung and Erleuchtung, Dr. Ton de Kok, University of Amsterdam, Netherlands;

- Libre pensée et idée de Lumières dans la Nahdha arabe: Le cas d’Adib Ishaq (1856-1884), Prof. Dr. Abdelaziz Labib, Université de Tunis El-Manar, Tunisia;

- The Radical Enlightenment's Critique of Freemasonry: from Lessing to Mirabeau, Prof. Dr. Jonathan Israel, Institute for Advanced Study, Princeton, USA;

- English freemasonry during the Enlightenment: how radical, how conservative?, Prof. Dr. Cécile Revauger, Université Michel de Montaigne-Bordeaux 3, France;

- Les Illuminés de Bavière, une franc-maçonnerie "radicale"?, Prof. Dr. Jean Mondot, Université Michel de Montaigne-Bordeaux 3, France;

- Cosmopolitanism versus conflicting local and national identities in the Habsburg territories. Masonic networks and their political involvement under Joseph II, Dr. Tristan Coignard, Université Michel de Montaigne-Bordeaux 3, France;

- Enlightenment, either way!, Drs. Gerard Bonneke, Nijmegen, Netherlands;

- Radicalism and Extremism are mutually exclusive, Prof. Dr. Ludo Abicht, University of Antwerp, Belgium.

Plaatsen zijn beperkt, de deadline voor aanmelding is 1 december 2010. Kosten € 15 voor studenten/€ 30 overige deelnemers. Aanmelding en informatie: Kees.Veenstra@vub.ac.be.

Oproep Vrije Timmerlieden

Onderzoeker Elly C.E. Blauw wil de geschiedenis van de Orde der Vrije Timmerlieden in Nederland in kaart brengen. Van deze aan vrijmetselarij verwante broederschap is uit publicaties van Dick van Peype in de jaren ’50 en ’70 bekend, dat ze in 1760 een loge in Maastricht oprichtte en ruim tien jaar later een loge te Leiden had, die in contact stond met de vrijmetselaarsloge La Vertu. Over de geschiedenis van deze Orde, haar loges in andere Nederlandse steden en de vindplaats van haar archieven, is tot nu toe weinig bekend. Hoog tijd dus om dit kennishiaat in te vullen.
Vakgenoten en geïnteresseerden, die bekend zijn met relevante documenten of informatie, worden verzocht om contact op te nemen met de onderzoekster. Dat kan via: info@stichtingovn.nl.

Nieuw samenwerkingsverband

In het tijdschrift Ken U Zelven vonden we het volgende bericht: '

Op 1 juni j.l. tekenden de Grootmeesters van de Reguliere Grootloge van Belgie en de Orde van Vrijmetselaren onder het Grootoosten der Nederlanden een Convenant om binnen één jaar een bureau op te richten om de wetenschappelijke bestudering van maçonnieke bronnen in het Nederlandse taalgebied te stimuleren en uit te breiden. Daarbij zal dit bureau ondersteunend functioneren voor de de Leerstoel voor vrijmetselarijgeschiedenis aan de Universiteit Leiden.

Terecht merkt de schrijver van het bericht op, dat het curieus is dat statutair zal worden vastgelegd, dat het wetenschappelijk bureau zal worden ontbonden indien een van de participerende organisaties de erkenning als reguliere Grootmacht zou verliezen. Daarmee wordt bedoeld: niet langer door de Grand Lodge of England als reguliere vrijmetselaarsorde wordt erkend; een erkenning die sinds de 18de eeuw onder meer gebaseerd is op het beperken van het lidmaatschap tot uitsluitend mannelijke leden).
Er bestaan reeds diverse internationale en nationale samenwerkingsverbanden tussen universitaire onderzoekscentra, erfgoedinstellingen en onderzoekers op het vakgebied, waarbij ook irreguliere Orden (met zowel mannelijke als vrouwelijke leden) en hun musea betrokken zijn. In academische kringen wordt bewust geen voorkeur uitgesproken voor onderzoek naar, door of met reguliere of irreguliere vrijmetselarij. Alle verschijningsvormen van vrijmetselarij zijn in historisch verband interessant en onderzoek moet altijd op volstrekt onpartijdige basis kunnen plaatsvinden. Het uitspreken van een voorkeur voor 'regulariteit' past niet in het beoogde 'wetenschappelijke' streven.

[Bron: Ken U Zelven, nr. 7-2010, bericht van Louis van Koert van loge Concordia ad Libertatem]

Vrijmetselarij in oude kranten

De Koninklijke Bibliotheek heeft een database met kranten uit de periode 1615-1995 toegankelijk gemaakt. Dit maakt het mogelijk in deze kranten op trefwoord te zoeken, bijvoorbeeld 'vrijmetselarij'. Die zoekactie levert onmiddellijk een lijst met nieuwsberichten uit eigen land op, maar ook informatie over ontwikkelingen in het buitenland en advertenties van uitgevers voor publicaties over vrijmetselarij. Kortom, een zeer belangrijke nieuwe onderzoeksbron. Website: http://kranten.kb.nl/

Toekenning OVN-onderzoeksbeurs

De stichting OVN heeft in juli 2010 een onderzoeksbeurs toegekend aan Joyce Stoffelsma, studente wijsbegeerte en westerse esoterie aan de Universiteit van Amsterdam. De beurs is bestemd voor een stageproject, gericht op de inventarisatie van het historische archief van de Nederlandse Federatie van de Internationale Orde der Gemengde Vrijmetselarij 'Le Droit Humain'. Door het opstellen van een professionele archiefinventaris zal het archief uit de periode 1904-1945 in de toekomst beter toegankelijk worden voor onderzoek. Het project wordt mogelijk gemaakt door medewerking van zowel Le Droit Humain, als het Haags Gemeentearchief. Zie de eerdere berichten op deze blog voor meer informatie. Stagebegeleider is dr. Marco Pasi (leerstoel Geschiedenis van de Hermetische filosofie en verwante stromingen) aan de Universiteit van Amsterdam.

Uitstel beslissing CMC

Eerder vroegen we op deze blog aandacht voor de controversiële verhuisplannen van de Orde van Vrijmetselaren onder het Grootoosten der Nederlanden, welke haar historische verzamelingen in het Cultureel Maçonniek Centrum te Den Haag raken.
De meest recente berichten van het hoofdbestuur van de Orde maakten melding van een mogelijke locatie te Utrecht, waarvoor de plannen echter in een te prematuur stadium waren om aan de jaarvergadering te kunnen voorleggen. Het onderwerp werd daarom van de agenda voor de jaarvergadering van de leden gehaald, wat betekent dat de beslissing is uitgesteld tot de jaarvergadering van 2011 (of een tussentijds uitgeschreven ledenvergadering).

Voorafgaand aan de vergadering zond de stichting OVN een brandbrief aan de Haagse erfgoedsector, als ook aan alle loges van het Grootoosten. Hierop kwamen positieve reacties van diverse Haagse erfgoedinstellingen, die met de Haagse loges mee willen denken over een geschikte locatie en meer gepaste toekomstplannen. Ook vele loges reageerden positief, en gaven aan onvrede te hebben met het hoofdbestuursbeleid.
Inmiddels is ook een nieuw hoofdbestuur gekozen, dat nu de kans heeft om met een frisse blik naar de kwestie te kijken. Hopelijk ziet dit bestuur wel in, hoe belangrijk het is dit nationale erfgoed in haar cultuurhistorische context en wetenschappelijke infrastructuur in Den Haag te behouden, en welke kansen er hier zijn om haar ambities te realiseren in samenwerking met de Haagse erfgoedsector.

Via de korte enquete bovenaan deze blog kunt ook u uw mening op de situatie geven.

[Afbeelding: Het Cultureel Maçonniek Centrum te Den Haag, www.vrijmetselarij.nl]

Congresbundel The Expression of Freemasonry

In 2008 organiseerde prof.dr. Malcolm Davies namens de leerstoel vrijmetselarijgeschiedenis van de Universiteit Leiden het congres 'The Expression of Freemasonry' te Den Haag. De lezingen van beide congresdagen zouden worden gepubliceerd in een bundel, maar helaas heeft het onverwachte overlijden van prof. Davies dit verhinderd. Daar de medeorganisatoren, de Universiteit Leiden en de Orde van Vrijmetselaren onder het Grootoosten der Nederland, dit project niet weer oppikten, heeft de stichting OVN aangeboden dit te doen. Dankzij vriendelijke medewerking van de sprekers van destijds, zal in 2010 alsnog een bundel met een selectie van de lezingen kunnen verschijnen als een passend eerbetoon aan Davies' betekenis voor het vakgebied. Meer informatie volgt.

Congres CMRC

Het Canonbury Masonic Research Centre in Londen organiseert haar 12de jaarlijkse congres, dit maal over het thema ‘Anti-Masonry’. Het programma, waaraan veel bekende onderzoekers op het vakgebied deelnemen, is hier te vinden. De besproken onderwerpen lopen uiteen van de Unlawful Societies Act tot de Protocollen van Zion en fascistische attitudes tegenover vrijmetselarij.

Nieuwe publicaties

- L'architecture maçonnique du 18e siècle à nos jours, tentoonstellingscatalogus Musée de la Grande Loge de France, Parijs 2010, 152 pp. Een greep uit de collecties van verschillende maçonnieke musea, particuliere en openbare verzamelingen in Europa.

- Janet Burke/Margaret Jacob, 'Les premières francs-maçonnes au siécle des Lumiéres', Monde Maçonnique I, Presses Universitaires de Bordeaux 2010. Eerste deel van een nieuwe serie onder redactie van prof.dr. Cécile Révauger, 190 pp., € 17,-.

- Een oudere publicatie, nu kosteloos als download beschikbaar: José Antonio Ferrer Benimeli (ed.), Masonería, política y sociedad, Centro de Estudios Históricos de la Masonería Española, 1989, via Dialnet.

- De dissertatie van OVN-bestuurslid dr. Marty Bax over theosofie en kunst in Nederland rond 1900, Het Web der Schepping, is sinds kort tegen een zeer gereduceerde prijs van slechts € 12,50 verkrijgbaar, onder meer via Bol.com. Een korte samenvatting is te vinden op de website van de auteur. Hoewel het boek de geschiedenis van de Nederlandse theosofie beschrijft, komen hierin ook dwarsverbanden met andere stromingen, zoals vrijmetselarij en spiritualisme aan de orde.

Picart

De Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (DBNL) heeft recentelijk aan haar website toegevoegd: Bernard Picart, Naaukeurige beschryving der uitwendige godtsdienst-plichten, kerk-zeden en gewoontens van alle volkeren der waereldt. In deel 6 uit 1738 werd een beschrijving van de vrijmetselarij gegeven, voorzien van de bekende prent Les Free Massons van Louis Dubourg. De tekst en prent zijn voortaan voor iedereen hier online te raadplegen.

Herkauwer

Voor wie Herkauwer (nog) niet dagelijks leest, hier wat links naar zijn recente blogs, waarin vrijmetselarij ter sprake komt:
- Loge in last (1787)
- Neeltje Pater (1730-1789)
De site heeft een zoekfunctie, waarmee u ook oudere berichten over het onderwerp kunt vinden.

Oproep: Geheim Den Haag

Twee Haagse kunsthistorici van bureau Kroon & Wagtberg Hansen werken aan een nieuwe publicatie in de zakboekjesreeks Den Haag rond 1900 van Uitgeverij De Nieuwe Haagsche. Dit zakboekje heeft als thema: Geheim’ Den Haag. Vrijmetselaarstempels en andere esoterische monumenten in Den Haag rond 1900. Zoals gebruikelijk is bij alle deeltjes uit deze reeks, roepen de auteurs Hagenaars en andere geïnteresseerden op om bijzondere historische gebouwen te ‘nomineren’ voor vermelding in het boekje.
In aanmerking voor dit deeltje komen bijvoorbeeld gebouwen van vrijmetselaars, spiritualisten (spiritisten), theosofen, antroposofen en andere esoterische organisaties. Voorbeelden zijn de voormalige vrijmetselaarstempel aan de Fluwelen Burgwal en het voormalige theosofengebouw in De Ruijterstraat (nu Museum voor Communicatie), de Rudolf Steiner Kliniek en de Vrije School.
Kent u andere Haagse gebouwen uit de periode ca. 1875-1940, die vanwege hun bijzondere geschiedenis als esoterisch monument gezien kunnen worden, of ‘verborgen’ symboliek in de architectuur bevatten? Weet u waar rond 1900 een bekend medium woonde of op welke locatie regelmatig seances werden gehouden? Laat het de auteurs weten! Reacties zijn welkom bij: audrey@kroonwagtberghansen.nl.

Esoterie in Den Haag

Den Haag is door de eeuwen heen altijd buitengewoon ontvankelijk geweest voor allerlei esoterische stromingen. Deze materie komt aan bod in een tweetal activiteiten, georganiseerd door de Theosofische Vereniging en het Louis Couperus Museum:

- 'Sta op en wandel!', een esoterische wandeling in Den Haag onder leiding van Frank Tuinstra, zondag 18 april 2009, aanvang: 10:30, vertrekpunt Laan van Meerdervoort 1A te Den Haag, kosten: € 3,00. Aanmelding: Wim Leys, wimleys@ziggo.nl.

- 'Den Haag als esoterische hoofdstad van Nederland', lezing door dr. Caroline de Westenholz (Louis Couperus Museum), maandag 19 april 2010, aanvang: 20:00 uur, kosten: € 3,00, locatie: Theosofische Vereniging, Laan van Meerdervoort 1A te Den Haag. Aanmelding: Wim Leys, wimleys@ziggo.nl.

Brandbrief Haagse erfgoedsector

De stichting OVN heeft een brandbrief verzonden aan de Haagse erfgoedsector, waarin zij wijst op het dreigende vertrek van een wereldberoemde erfgoedcollectie uit Den Haag. Via deze brandbrief worden de Gemeente en de directies van diverse Haagse erfgoedinstellingen geïnformeerd over de verhuisplannen van de Orde van Vrijmetselaren onder het Grootoosten der Nederlanden ten aanzien van haar collectie in het Cultureel Maçonniek Centrum 'Prins Frederik'.
De verhuiscommissie van de Orde heeft in haar meest recente advies gesteld, dat alleen Amsterdam en Utrecht in aanmerking komen als mogelijke vestigingsplaats voor een nieuw Nationaal Maçonniek Centrum. Dit zou een losrukken van de collectie uit haar cultuurhistorische context betekenen: de stad Den Haag, waarin zij gedurende 300 jaar organisch is gegroeid en waarmee zij historisch, fysiek en inhoudelijk onlosmakelijk verbonden is. Het zou de cultuurhistorische waarde van de collectie als geheel verminderen, haar onnodig onttrekken aan de bestaande infrastructuur van academische en erfgoedinstellingen in de regio, en een rampscenario voor de Haagse erfgoedsector betekenen.
De Haagse loges, verenigd in het Regioconvent Groot-Den Haag, hebben aangegeven de collectie voor Den Haag te willen behouden. Er zijn ook vele uitstekende alternatieven voor vestiging van een Nationaal Maçonniek Centrum in Den Haag, die door beslissingnemers nog onvoldoende zijn verkend. De brandbrief roept Gemeente en erfgoedsector op om in samenwerking met de Haagse loges, een passend alternatief te formuleren, dat op de komende jaarvergadering van de Orde haar bestuur en leden kan overtuigen.

Nieuwe aanvraagronde OVN-onderzoeksbeurs (€ 5.000,-)

In het komende academische jaar stelt de Stichting OVN opnieuw een onderzoeksbeurs ter beschikking. Dit maal is de beurs beschikbaar voor een specifiek doel: de inventarisatie van het historisch archief van de Nederlandse Federatie van de Internationale Orde der Gemengde Vrijmetselarij ‘Le Droit Humain’ uit de periode 1904-1945. Werkzaamheden zullen plaatsvinden op de studiezaal van het Haags Gemeentearchief, waar het archief als tijdelijk bruikleen is ondergebracht. Het beoogde resultaat is een inventaris die voldoet aan de huidige archiefnormen, die het archief toegankelijk maakt voor onderzoek door derden.
Het project kan bijvoorbeeld door een student als afstudeerproject worden ingevuld of een meer ervaren onderzoeker de kans bieden zich verder in dit interdisciplinaire vakgebied te specialiseren.
Inhoudelijke begeleiding van de werkzaamheden wordt verzorgd door de Stichting OVN. (In verband met de privacywetgeving m.b.t. recente archieven, zal om ondertekening van een discretieverklaring worden gevraagd.)

Geïnteresseerde kandidaten worden opgeroepen om een beursaanvraag in te dienen. Zowel studenten en afgestudeerden, als promovendi en senior andere onderzoekers komen in aanmerking. Een vooropleiding archiefschool of academische specialisatie archiefwetenschap, en/of een voltooid academisch studietraject Vrijmetselarij of westerse esoterie strekt tot aanbeveling.
De beurs bedraagt maximaal € 5.000,-. Dit bedrag kan voorzien in de reis- en onkosten, en/of kosten voor levensonderhoud tijdens de inventarisatiewerkzaamheden. Aanvragen dienen voor 15 mei 2010 te worden ingediend middels een daartoe bestemd aanvraagformulier. Op alle aanvragen is het Beursreglement van de OVN van toepassing. Deze bescheiden zijn te verkrijgen via het secretariaat van de OVN, info@stichtingovn.nl.

Netwerk Esoterische Collecties Nederland

In 2008 vond in de Koninklijke Bibliotheek te Den Haag een congres plaats rond het thema 'Geheime kennis. De bijzondere archieven en bibliotheken van maçonnieke en esoterische organisaties in Nederland'. Naar aanleiding hiervan bespraken de Stichting OVN, de leerstoel GHF en de Koninklijke Bibliotheek de wenselijkheid van een platform, dat zowel openbare als particuliere esoterische collecties in Nederland verenigt. Er werd een grote behoefte gesignaleerd aan kennisuitwisseling en samenwerking tussen de professionele erfgoedsector, de academische wereld en esoterische organisaties bij de zorg voor esoterisch erfgoed.
Omdat andere werkzaamheden prioriteit kregen, bleef het plan voor oprcihting van zo'n platform in de lade liggen. Sindsdien zijn er zoveel online netwerkmogelijkheden bijgekomen, dat een traditionele verenigingsvorm niet meer noodzakelijk is. De OVN nam daarom het initiatief tot de oprichting van het online Netwerk Esoterische Collecties Nederland. Lidmaatschap staat open voor beheerders van zowel openbare als particuliere esoterische collecties, medewerkers van universiteiten en andere professionele onderzoekers op het vakgebied.

Activiteiten CRFF opgeschort!

Dr. Andreas Onnerfors, directeur van het Centre for Research into Freemasonry and Fraternalism aan de Universiteit Sheffield, stuurde ons de volgende mededeling:

'With the publication of the first issue of the Journal for Research into Freemasonry and Fraternalism in January 2010 the activities of the Centre for Research into Freemasonry and Fraternalism at the University of Sheffield, established in 2000, have come to a preliminary end. On March 8, faculty administration put following message on the Centers website:

The Faculty of Arts and Humanities regrets that, with effect from 1 January 2010, the activities of the Centre for Research for Freemasonry and Fraternalism are suspended for the time being.[ ]

The CRF(F) has over the past ten years contributed considerably to the vitalization of academic research into freemasonry and related fraternal organizations both in Britain and abroad. We are in this respect deeply indebted to the efforts of founding director, prof Andrew Prescott. It is intended to publish a chronological overview over Ten Years of Research into Freemasonry at the University of Sheffield later this spring.

The Academic Society for Research into Freemasonry and Fraternalism (ASRFF) will immediately take over some core functions from the CRFF, such as the publication of a newsletter or the edition of the academic journal JRFF.
The Society is under formation and experienced already a serious blow with the tragic death of its intermediary president, prof Malcolm Davies, who passed away unexpectedly in February 2010. With the Leiden chair empty and the CRFF in hibernation, academic research at the moment and for the foreseeable future will be carried out by single academics based at single universities across the world.
This increases the need for cooperation of various initiatives such as the organization of conferences, e.g. the next International Conference on the History of Freemasonry that will take place in Alexandria, VA in late May 2011 and to which we currently are recruiting the Academic Committee. The ASRFF has created a temporary website that will be continually updated.'

De OVN steunt natuurlijk de ASRFF en roept haar leden en collega's om hetzelfde te doen. Studenten en onderzoekers kunnen lid worden van de ASRFF en een abonnement op het tijdschrift nemen, zodat de organisatie verder kan groeien en meer substantiele steun aan het vakgebied kan bieden. Voorts pleit de OVN voor oprichting van vergelijkbare, academische organisaties voor de studie van de vrijmetselarij in ieder land (zoals de OVN in Nederland), waarvoor de ASRFF als internationale koepel kan fungeren. Dat zou het werk van studenten en onderzoekers steunen en fondsen voor onderzoek beschikbaar maken - onafhankelijk van de wisselende interne politiek van universiteiten en vrijmetselaarsorganisaties.

Promotie Floor Meijer

Op 26 february verdedigde Floor Meijer haar dissertatie Wereldburgers. Vrijmetselaren en de stad Amsterdam, 1848-1906 aan de Universiteit van Amsterdam. Herkauwer was bij de promotieplechtigheid, lees zijn verslag hier.

Natuurlijk verscheen een handelseditie van Meijer's dissertatie. Dit is een van de eerste studies die de geschiedenis van Nederlandse vrijmetselarij rond 1900 belicht. Hoewel vrijmetselaren zich van oudsher binnen de loge niet bezig houden met politiek, wijzigden zij hun standpunt in de tweede helft van de 19de eeuw. De stad Amsterdam kende maatschappelijke problemen als armoede, honger en kinderarbeid, waarover in de loges en in door de loges uitgegeven tijdschriften werd gediscussieerd. Vrijmetselaren richtten zich op Charitas, liefdadigheid. Ze richtten organisaties voor blinden- en armenzorg. Deze ontwikkelingen gingen hand in hand met een verschuiving in het ledenbestand van de Orde: meer en meer burgers werden lid, van ambachtslieden tot winkeliers en docenten. Deze nieuwe leden hielden zich meer bezig met de problemen die zich in de stad afspeelden. Er ontstonden ook nieuwe contacten tussen de vrijmetselarij en andere, sociale en politieke organisaties via deze leden. Hierdoor veranderde het karakter van de Orde, die na 1900 ook nog eens concurrentie kreeg van de nieuwe, gemengde vrijmetselaarsorganisaties met zowel mannelijke, als vrouwelijke leden.

Floor Meijer, Wereldburgers. Vrijmetselaren en de stad Amsterdam, 1848-1906, Wereldbibliotheek Amsterdam 2010, ISBN 978-90-284-2321-3, paperback ca. 704 pages, € 39,90.

In memoriam: Malcolm Davies

Helaas heeft ons een treurig bericht bereikt: op 9 februari j.l. is prof.dr. Malcolm Davies overleden.

Davies was muziekhistoricus, als directeur van de muziekschool verbonden aan de Internationale School in Den Haag en tevens actief als dirigent. In 1996 werd hij lid van loge De Vlammende Ster in Den Haag, waarna hij zich als onderzoeker specialiseerde in de relatie tussen vrijmetselarij en muziek.
Davies heeft in korte tijd een stimulerende bijdrage aan de ontwikkeling van het academische vakgebied geleverd. Zijn dissertatie The Masonic Muse. Songs, Music and Musicians Associated with Dutch Freemasonry: 1730–1806 verscheen in 2005 bij de Koninlijke Vereniging voor Nederlandse Muziekgeschiedenis. Hij kreeg hierna twee maal een OVN-onderzoeksbeurs toegewezen voor vervolgonderzoek naar het onderwerp, waarover hij een tweede boek voorbereidde.
Davies werd in 2007 benoemd tot hoogleraar aan de leerstoel 'Vrijmetselarij als geestesstroming en sociaal-cultureel Europees verschijnsel' aan de Universiteit Leiden. Vanuit deze leerstoel verzorgde hij colleges en organiseerde hij in 2008 een groot internationaal congres op het vakgebied, 'The Expression of Freemasonry', waarbij plannen voor nauwere samenwerking met buitenlandse leerstoelen werden gemaakt.

Davies was vanaf 2001 betrokken bij diverse OVN-activiteiten en had ook na zijn benoeming tot hoogleraar regelmatig contact met het bestuur. In 2009 werden nog plannen voor onderlinge samenwerking tussen OVN en de leerstoelen te Leiden en Amsterdam gemaakt. Met Davies verliest het vakgebied een veelbelovend onderzoeker, die zich inzette om de Nederlandse onderzoeksbijdragen ook internationaal op de kaart te zetten. Onze bestuursleden zullen hem missen, en wensen zijn familie en vrienden veel sterkte in de komende periode.

[Foto: Malcolm Davies in goede stemming bij het sprekersdiner na het OVN-congres 'Maçonnieke en Esoterische Collecties in Nederland' in 2008.]

Vacature conservator CMC

De Orde van Vrijmetselaren onder het Grootoosten der Nederlanden zoekt een nieuwe conservator voor het Cultureel Maçonniek Centrum ‘Prins Frederik’ in Den Haag, waar haar historische bibliotheek, archief en museale collectie zijn ondergebracht. De advertentie is hier te vinden.
De positie kwam vrij omdat de vorige conservator, drs. Evert Kwaadgras, enige tijd geleden om gezondheidredenen moest terugtreden. Inmiddels is drs. Marijke de Vries, eerder verantwoordelijk voor de registratie van archieven, aangesteld als directeur van het CMC. Zij zal de werkzaamheden van de nieuwe conservator aansturen. Een prima moment om een sterke kandidaat uit de erfgoedsector aan te trekken, en zo de positie van het CMC in de academische en erfgoedsector naar het niveau te brengen, dat bij een collectie van dit kaliber past.
De voorkeur gaat volgens de advertentietekst uit naar kandidaten die lid zijn van de Orde of een door haar erkende Grootmacht. Laat dit de juiste man/vrouw uit de erfgoedsector niet afschrikken, want het CMC heeft echt het potentieel uit te groeien tot een van de belangrijkste Nederlandse onderzoeks- en studiecentra.

[Exterieur en expositieruimte CMC. Foto's: www.vrijmetselarij.nl]

Call for papers IAHR

Allison Coudert (University of California Davis), Cathy Gutierrez (Sweet Briar College) en Marco Pasi (Universiteit van Amsterdam) organiseren een panel over het thema Western esotericism and its boundaries: Between discourses of identity and difference op het volgende IAHR congres in Toronto op 15-21 augustus 2010.
De laatste 20 jaar spreken specialisten van 'westerse' esoterie. Deze term heeft implicaties die niet expliciet zijn besproken, en nu aan de orde komen: Waarom zou esoterie als westers gedefinieerd moeten worden? Waar liggen de grenzen van dat westen? Worden Joodse en Islamitische vormen van esoterie hierbij inbegrepen en zo niet, waarom niet? Als de term 'westers' wordt losgelaten, wat zijn de alternatieven? Hoe kan de studie van esoterie een multicultureel aspect krijgen? Door historische invloeden te bestuderen of door een vergelijkende benadering te kiezen?
Contactpersoon voor informatie en het indienen van voorstellen (met cv, voor 31 maar 2010): Marco Pasi. m.pasi@uva.nl.

Congres in USA

Het National Heritage Museum in Lexington (Massachussets, USA) is gastheer voor het congres 'New Perspectives on American Freemasonry and Fraternalism' op 9 april 2010. Het evenement besteedt aandacht aan de nieuwste onderzoeksresultaten op het gebied van broederschapsgeschiedenis in Amerika.
Rond 1900 waren maar liefst 250 broederschappen actief in de USA, met samen zes miljoen leden. De studie van de activiteiten van deze groepen en hun invloed op de Verenigde Staten in heden en verleden biedt nieuwe invalshoeken voor de studie van de Amerikaanse cultuur en samenleving. Sprekers zijn:

- Jessica Harland-Jacobs (University of Florida/auteur Builders of Empire: Freemasonry and British Imperialism, 1717-1927): 'Worlds of Brothers',
- Damien Amblard (City University of New York), 'French Counter-Enlightenment Intellectuals and American Antimasonry: A Transatlantic Approach, 1789-1800',
- Hannah M. Lane (Mount Allison University), 'Freemasonry and Identity/ies in 19th-
Century New Brunswick and Eastern Maine',
- Nicholas Bell (Renwick Gallery, Smithsonian American Art Museum), 'An Ark of the New Republic',
- David Bjelajac (George Washington University), 'Freemasonry, Thomas Cole (1801-1848) and the Fraternal Ethos of American Art',
- Ami Pflugrad-Jackisch (University of Michigan–Flint), 'Brothers of a Vow: Secret Fraternal Orders in Antebellum Virginia',
- Kristofer Allerfeldt (Exeter University), 'Nationalism, Masons, Klansmen and Kansas in the 1920s'.

De deadline voor registratie is 24 Maart 2010. Contactpersoon voor informatie is Claudia Roche, croche@monh.org.

Nieuwe publicaties

Er staat een nieuwe Working Paper van het CRFF online. Nummer 6 in de reeks is een artikel over de geschiedenis en inhoud van de maçonnieke collectie van de Universiteitsbibliotheek Poznan. Het is hier te lezen.

De bekende publicatie van Guy Schrans, Vrijmetselaars te Gent in de XVIIIde eeuw is verschenen in een herziene, uitgebreide druk. In 1997 verscheen deze verzameling van 200 biografieen van logeleden, voorzien van sociaal-culturele context, als boek van 800 pagina's. De nieuwe versie is uitgebreid met 30 nieuwe biografieen en vele aanvullingen in de overige vermeldingen, en 600 nieuwe titels in de bibliotgrafie. Het boek is te bestellen bij het Liberaal Archief (€ 49 plus verzendkosten).

Jaap Kloosterman was zo vriendelijk ons te wijzen op de pdf-versie van zijn bijdrage aan de sessie ‘Auf der Suche nach der Zivilgesellschaft’ van het congres van het Duitse Instituut voor Geschiedenis te Moskou in 2009: Hidden Centres: The Rise and Fall of the Secret Societies.