100 jaar Belgia loge (I.O.O.F.)

Op 2 september 1911 werd in Antwerpen de Belgia van de Independent Order of Odd Fellows (I.O.O.F.) gesticht, de eerste Belgische loge van deze Orde. In de aanloop naar de 100ste verjaardag van deze loge bestudeerde Dara De Bruyn de omvangrijke logearchieven in het Liberaal Archief, wat resulteerde in een historisch overzicht. Lees verder op de website van het Liberaal Archief.

Ledenlijsten Theosofische Vereniging

Zonder de Theosophical Society, opgericht in New York in 1875, zou onze moderne kunst er anders uit hebben gezien. Geen andere westers esoterische organisatie had zoveel invloed op de vorming van de moderne kunsttheorie.
Kunsthistorica en OVN-bestuurslid Marty Bax onderzoekt de ledenlijsten van de Theosophical Society en haar Nederlandse tak sinds de jaren '80 van de vorige eeuw. Ze heeft veel ledenbestanden uit de centrale archieven van de vereniging in India getranscribeerd. Omdat de originele stukken zo moeilijk toegankelijk zijn voor de gemiddelde onderzoeker, heeft Bax een online database toegankelijk gemaakt. De ledenlijsten van 1875 tot 1905 zijn nu online en omvatten de biografische gegevens van maar liefst 26.000 leden. De database is onderdeel van een grotere website, TheArtArchives, waarmee Bax het historische archief van haar onderzoeksbureau toegankelijk maakt voor vakgenoten, zoals archiefstukken over Piet Mondriaan. Wie toegang tot de gegevens wil, moet een abonnement afsluiten. Deze vorm van 'betalen per klik' is inmiddels bij de meeste (genealogische) online databases gebruikelijk - en een uitkomst voor studenten en onderzoekers die de reis naar India niet zelf kunnen maken.

Tentoonstellingen in Straatsburg

In het Musée Historique de la Ville de Strasbourg is een tentoonstelling te zien over het thema Les Frères Réunis à Strasbourg, une loge maçonnique engagée, te zien t/m 5 februari 2012. Het markeert de 200-jarig jubileum van de loge, en toont een selectie van objecten en documenten betreffende 19de-eeuwse vrijmetselarij.

Deze maçonnieke tentoonstelling valt samen met een grotere tentoonstelling, die de relatie tussen kunst en het occultisme belicht, te zien in het Musee d'Art Modern et Contemporain, eveneens in Straatsburg: L’Europe des esprits ou la fascination de l’occulte, 1750-1950. Deze tentoonstelling loopt t/m 12 februari 2012 en is ook besproken in de recente column van OVN-bestuursleden Marty Bax and Andrea Kroon.

Vreemde praktijken

De inwijdingsprocedure van allerlei broederschappen en studentenverenigingen worden geassocieerd met onschuldige - zij het vernederende of pijnlijke - grappen. Auteur Julia Suits heeft een merkwaardige verkoopcatalogus van de DeMoulin Brothers Company uit de periode 1896-1930 gevonden, waarin al even merkwaardige attributen worden aangeboden waarmee deze inwijdingen en ontgroeningen werden verricht. Deze  voorwerpen worden door Suits belicht in haar nieuwe boek: The Extraordinary Catalog of Peculiar Inventions: The Curious World of the Demoulin Brothers and Their Fraternal Lodge Prank Machines - from Human Centipedes and Revolving Goats to ElectricCarpets and Smoking Camels. De auteur heeft een oude filmclip op YouTube geplaatst, om te laten zien waar het boek over gaat. Het boek lijkt een uitstekend kerstcadeautje voor studenten en onderzoekers in het vakgebied.

Heropening Bibliotheca Philosophica Hermetica

De Bibliotheca Philosophica Hermetica in Amsterdam was in 2011 regelmatig in het nieuws vanwege de financiële problemen, zie eerdere berichten op deze blog. Door de bank werd beslag gelegd op de historische collectie en de Staat, eigenaar van een deel van de kerncollectie, verhuisde boeken en manuscripten naar de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag. Hierdoor werd de collectie effectief in tweeën gesplitst, terwijl de bank van plan was de in beslag genomen boeken te veilen. Er volgede protest van internationale experts op het vakgebied zetten en er werd een petitie georganiseerd. Terwijl diverse partijen pogingen ondernamen om de bibliotheek als één geheel te redden, werd een mediastilte ingesteld.
Hoewel het precieze verloop van zaken niet helemaal duidelijk is, werd de BPH op 16 december j.l. formeel heropend. Bij de opening hield prof. Wouter Hanegraaff (Leerstoel voor de Geschiedenis van Hermetische Filosofie en verwante stromingen aan de Universiteit van Amsterdam) de lezing Per aspera ad fontes. Vervolgens werd de nieuwe tentoonstelling Oneindig Vuur in het BPHgebouw geopend. De bibliotheekcollectie is vanaf 19 december 2011 weer toegankelijk voor studenten en wetenschappers (terwijl het deel van de collectie dat Staatseigendom is waarschijnlijk in de Koninklijke Bibliotheek toegankelijk zal blijven). De organisatorische en eigendomsstructuur van de bibliotheek is herzien, wat hopelijk mogelijke toekomstige problemen zal voorkomen. Voor meer informatie: bph@ritmanlibrary.nl.

Kunst & westerse esoterie

Sinds 1996 hebben OVN-bestuursleden Marty Bax en Andréa Kroon, samen met collega kunsthistorici Marijo Ariëns en Audrey Wagtberg Hansen, diverse projecten verzorgd die gericht waren op het belichten van de relatie tussen ‘kunst & westerse esoterie’. Omdat hun doelen inmiddels grotendeels zijn gerealiseerd, vinden Bax en Kroon de tijd rijp om zich op andere hiaten in de kunstgeschiedenis te richten. Ze markeren het einde van hun gezamenlijke ‘lobby’ voor dit fascinerende onderwerp met een interessante column.

Nieuwe Masteropleiding

De Faculteit Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschap aan de Rijksuniversiteit Groningen gaat vanaf het academische jaar 2012-2013 een nieuw master program aanbieden: Concealed Knowledge: Gnosticism, Esotericism, and Mysticism (60 ECTS, geheel Engelstaligs) . Het eenjarige programma bestaat uit drie lesmodules, een tutoriale/stage/aanvullende module en wordt afgesloten met een master scriptie. De modules zijn: 'Knowledge, Secrecy, and Revelation in Antiquity; Medieval Mysticism, Kabbalah and Contemporary Culture; Modern Esotericism between East and West'. Het is ook mogelijk om dit programma te combineren met een tweejarige Research Masteropleiding. Meer informatie over het programma is te vinden op de universiteitswebsite.

Congres Lexington

Het National Heritage Museum in Lexington (USA) heeft een call for papers doen uitgaan voor haar tweejaarlijkse symposium, Perspectives on American Freemasonry and Fraternalism, dat op 28 april 2012 zal worden gehouden (hou a.u.b. rekening met de verandering van de vorige aangekondigde datum!). De deadline voor de papervoorstellen is verlengd tot 2 januari 2012. Voor meer informatie, bekijk de museumblog.

Nieuwe publicatie: vrijmetselarij en architectuur

Vrijmetselarij en architectuur zijn nauw aan elkaar verbonden. Professor James Stevens Curl is goed bekend in het vakgebied vanwege zijn publicaties over dit onderwerp. Zijn nieuwe boek, Freemasonry & the Enlightenment. Architecture, Symbols & Influences, bouwt voort op eerder onderzoek. Curl geeft aan, hoe vrijmetselarij niet alleen architectuur, maar ook allerlei andere aspecten van de leefomgeving heeft beïnvloed, van tuinarchitectuur tot toneelontwerpen.
Lezers die nog onbekend zijn met het onderwerp, zijn geholpen met de eerste hoofdstukken over de aard en oorsprong van de vrijmetselarij, het beeld van de Tempel van Salomo als architectonisch prototype, en een handige begrippenlijst. Onderzoekers zullen vooral geïnteresseerd zijn in de thematische hoofdstukken waarin de bronnen van maçonnieke symboliek en hun toepassing in architectuur in verschillende worden belicht, en in de uitgebreide bibliografie. Het boek doet wat encyclopedisch aan vanwege de vele illustraties: alle bekende Tableaus en maçonnieke prenten zijn vertegenwoordigd, gevolgd door prachtige architectuurontwerpen waarin deze symboliek is toegepast.
Zoals professor Andrew Prescott in het voorwoord opmerkt, heeft Curl de kern van esthetiek en architectuurthema’s belicht die in de vrijmetselarij zo’n belangrijke rol spelen, en aangetoond hoe deze, verweven met de culturele betekenis van architectuur, onmisbaar zijn voor ons begrip van de vrijmetselarij in de Verlichting. Na het eerste leesplezier zal dit boek niet lang in de kast blijven staan, maar telkens als referentiebron worden geraadpleegd.

Nieuwe collegereeks Universiteit Leiden

Vanaf 15 september 2011 kunnen studenten en andere geinteresseerden weer colleges 'Geschiedenis van de vrijmetselarij' volgen aan de Universiteit Leiden. Vanwege de ziekte en het daaropvolgende overlijden van hoogleraar Malcolm Davies, werden gedurende twee jaar lang geen colleges over het onderwerp gegeven. Een opvolger is (nog?) niet benoemd. Prof.dr. Ab de Jong nam het initiatief om het onderwijsprogramma voort te zetten en hierbij verschillende gastsprekers in te zetten, waaronder wetenschappers en sprekers uit maçonnieke kring. Meer informatie over data, tarieven, wijze van aanmelding en het voorlopige programma zijn te vinden op: https://studiegids.leidenuniv.nl/courses/show/29516/geschiedenis-van-de-vrijmetselarij.

Vrijmetselaren veroordelen terreurdaden Oslo

Wereldwijd zijn vrijmetselaarsorganisaties diep geschokt door het leed dat in Oslo is aangericht. Omdat in de media nogal ongenuanceerd is bericht over de vermeende belangstelling van de dader voor de vrijmetselarij, heeft de Orde van Vrijmetselaren onder het Grootoosten der Nederlanden op haar website een verklaring geplaatst, zie deze link. 
.

Amerikaanse vrijmetselarij

Washington in zijn 
maçonnieke regalia,
gift van Henry Wellcome.
Foto: website museum.

Een nieuwe tentoonstelling in de Library and Museum of Freemasonry in Londen werd geopend op 'Independence Day', 4 juli: The Patriot Mason: Freemasonry in American Society. De tentoonstelling belicht de rol van de vrijmetselarij in de Amerikaanse samenleving vanaf de 18de eeuw tot heden aan de hand van objecten uit de depotcollectie van het museum, die niet vaak te zien zijn. Zo wordt één van de meest zeldzame maconnieke boeken - gepubliceerd door  Benjamin Franklin in 1734 – getoond, als ook de regalia van Amerikaanse vrijmetselaars en orden. De tentoonstelling loopt tot 22 december 2011.

Tentoonstelling draagtekens rozekruisgraad

In het Belgisch Museum van de Vrijmetselarij is nog tot 31 oktober 2011 een tentoonstelling te zien van maçonnieke draagtekens uit een particuliere collectie. Het betreft 134 'juwelen' van de Rozekruisgraad uit de periode tussen ca. 1760 en 1890 de collectie Guéguen, waarvan vele zijn uitgevoerd in edelstenen, goud en zilver. De collectie werd al eens besproken in Robert Vanloo, Les Bijoux Rose+Croix, uitgeverij Dervy 2003.

Roof cultureel erfgoed WWII

Tijdens de Tweede Wereldoorlog was de Einsatzstab Reichsleiter Rosenberg (ERR) verantwoordelijk voor de roof van cultureel erfgoed door de Nazi's uit de bezette Europese landen. De bewaard gebleven archieven van de ERR bevatten informatie over kunstvoorwerpen, maar ook geroofde objecten uit bibliotheken, archieven, religieuze gebouwen en vrijmetselaarsloges in West- en Oost-Europa en de voormalige Sovjet Unie. Een onderzoeksverslag, Reconstructing the Record of Nazi Cultural Plunder: A Survey of the Dispersed Archives of the Einsatzstab Reichsleiter Rosenberg (ERR) door Patricia Kennedy Grimsted, is online gepubliceerd op www.iisg.nl/publications/errsurvey. Meer informatie over de initiatieven om ERR archieven toegankelijk te maken is te vinden op: http://www.errproject.org/.

Nieuwe publicaties

- De lezingen van het symposium over vrouwen en vrijmetselarij, georganiseerd aan de Universiteit van Bordeaux 3 in 2010 zijn gepubliceerd: Cécile Révauger/Jacques Lemaire (eds.), Les femmes et la franc-maçonnerie. Des Lumières à nos jours: Volume 1. XVIIIe et XIXe siècles, Volume 2. XXe et XXIe siècles, La Pensée et les Hommes 2011, 2 delen. Een korting van 20 % geldt voor bestellingen ontvangen voor 15 september 2011, de prijs bedraagt dan € 40 plus € 7,10 verzendkosten. Bestellingen: christiane.loir@ulb.ac.be.

- Dictionnaire des marins francs-maçons. Gens de mer et professions connexes aux XVIIIe, XIXe et XXe siècles, Éditions SPM 2011, ISBN 978-2-901952-81-7. Nieuwe editie van het biografisch overzicht van zeevarende vrijmetselaren met een voorwoord door Pierre Mollier,  572 pagina's met 5000 vermelde namen. Bestellingen: diffusion.harmattan@wanadoo.fr. Prijs: € 46,50.

Dissertaties op het vakgebied

De afgelopen periode is een groot aantal Engelstalige dissertaties op het vakgebied verschenen. Een greep uit de vele titels:

 

• Richard Berman, The Architects of Eighteenth-century English Freemasonry, 1720 - 1740, University of Exeter 2010.
• Paul Calderwood, Freemasonry and the Press in Twentieth-century Britain, University of London 2011, http://eprints.gold.ac.uk/3418/.
• Audrey T. Carpenter, John Theophilus Desaguliers A Natural Philosopher, Engineer and Freemason in Newtonian England, (Loughborough University, 2009) handelseditie uitgeverij Contnuum, te verschijnen eind 2011.
• Pam Davies, 'An ancient and honourable institution': an examination of the development of freemasonry in Merthyr Tydfil 1810-1914, University of Sheffield 2010.
• Allison Ramsay, Squaring 'De Rock': A Socio-Cultural Examination of Fraternal Organisations in Barbados, University of the West Indies 2010.
• Ann Pilcher-Dayton, The Social Impact of Women's Freemasonry in England, 1903-1935, University of Sheffield 2011.

[via Freemasonry Digest]

Logegebouw Vondelstraat

Aandacht voor het logegebouw Amsterdam in het Parool.

UPDATE: lezingen-middag 'Geheim Den Haag'

Op 10 juni a.s. verschijnt de publicatie Geheim Den Haag. Vrijmetselaarstempels en andere esoterische gebouwen rond 1900 (ISBN 978-94-6010-053-6, € 14,95) van twee Haagse kunsthistorici, Andréa Kroon en Audrey Wagtberg Hansen. Als omlijsting van de boekpresentatie wordt een lezingenmiddag rond het thema georganiseerd in de Koninklijke Bibliotheek met medewerking van de Stichting OVN.
De Hofstad was rond 1900 een ‘hot spot’ van esoterische activiteit. Veel mensen waren ‘zoekende’ naar het antwoord op moderne levensvragen en vonden die niet meer bij de traditionele religies. Zij keerden zich tot levensbeschouwingen als spiritualisme, vrijmetselarij, theosofie en antroposofie. Deze stromingen maakten een bloeiperiode door en vestigden hun verenigingsgebouwen in Den Haag, waarin ruimtes werden ingericht voor rituele of besloten bijeenkomsten. In deze panden werden ook publiek toegankelijke lezingen en tentoonstellingen georganiseerd en vergaderlokalen verhuurd. Esoterische gebouwen vormden zo een cultureel en sociaal ontmoetingspunt in de stad.

In de winkelstad Den Haag waren ook commerciële dienstverleners actief op esoterisch gebied. Vele mediums en magnetiseurs vestigden hier hun praktijk, terwijl zieners en genezers uit het internationale variétécircuit volle zalen trokken in Diligentia en Pulchri Studio.
Geheim Den Haag beschrijft tientallen ‘geheime’ locaties uit de periode ca. 1875-1940. Sommige zijn gesloopt en vergeten, andere nog altijd in gebruik. De auteurs vragen aandacht voor historische logegebouwen en tempels, die samen een bijzondere categorie cultureel erfgoed vormen. Ook het opmerkelijke verleden van woonhuizen en andere locaties wordt uitgebreid belicht.

Op 10 juni a.s. organiseert de stichting OVN samen met uitgeverij De Nieuwe Haagsche een lezingenmiddag rond de boekpresentatie in de Koninklijke Bibliotheek. Vier sprekers belichten het esoterische milieu in Den Haag rond 1900:

- Communicatie met “de andere zijde”. Spiritualisme in Den Haag rond 1900, mw. drs. Audrey Wagtberg Hansen, kunsthistoricus, Kroon & Wagtberg Hansen, Den Haag / co-auteur Geheim Den Haag;
- Vrijmetselarij in Den Haag rond 1900. Mannen én vrouwen in de loge, mw. Anne van Marion, MA westerse esoterie / lid Internationale Orde der Gemengde Vrijmetselarij ‘Le Droit Humain’;
- Jacoba van Heemskerck: vrouwen, kunst, vrijmetselarij en antroposofie in Den Haag rond 1900, mw. dr. Marty Bax, kunsthistoricus, Bax Art Concepts & Services, Amsterdam / secretaris Stichting OVN;
- Van theosofentempel tot Museum voor Communicatie. Esoterische monumenten in Den Haag rond 1900, mw. drs. Andréa Kroon, kunsthistoricus, Kroon & Wagtberg Hansen, Den Haag / co-auteur Geheim Den Haag / voorzitter Stichting OVN.

Het eerste exemplaar van de publicatie wordt uitgereikt aan prof.dr. Wouter Hanegraaff, hoogleraar geschiedenis van de Hermetische filosofie en verwante stromingen aan de Universiteit van Amsterdam / voorzitter van de European Society for the Study of Western Esotericism.
Donateurs van de stichting OVN kunnen gratis deelnemen (voor overige belangstellenden zijn de deelnamekosten € 5,-). In verband met het beperkte aantal plaatsen is aanmelding voor 3 juni 2011 vereist. Om teleurstelling te voorkomen, adviseren wij u zo snel mogelijk een plaats te reserveren via: info@stichtingovn.nl.
Tijdens de afsluitende borrel is er gelegenheid tot aanschaf van de publicatie. Na 10 juni is het boekje verkrijgbaar via de webwinkel van de uitgever, in de studiezaal van het Haags Gemeentearchief en in goed gesorteerde boekwinkels.

Update BPH

De website Follow the Money bericht over de gang van zaken rond de Bibliotheca Philosophica Hermetica. In een eerder bericht meldde de redactie al dat de panden van de bibliotheek te Amsterdam op 15 april 2011 geveild zullen worden. Nog altijd groeit het aantal tekenaars van de online petitie voor behoud van de collectie voor de wetenschap als één geheel.

Jubileum Le Septentrion

De loge Le Septentrion te Gent (Belgie) bestaat 200 jaar en viert dit met een tentoonstelling en open dagen.
In de loop van 200 jaar bouwde Le Septentrion een rijk archief op. Aan de hand  van documenten als diploma’s, tableaus, gravures, foto’s, rouwbrieven en tekeningen, belicht de tentoonstelling diverse aspecten van zijn boeiende geschiedenis. Zo waren in de 19de eeuw heel wat kunstenaars, professoren, advocaten, politici, ondernemers en ook Vlaamse voorvechters lid van Le Septentrion. De meeste tentoongestelde stukken hebben hun oorspronkelijke bewaarplaats nog nooit verlaten, en werden dus ook nog nooit tentoongesteld. De tentoonstelling is te bezichtigen in de Blauwe Zaal van het Liberaal Archief t/m zondag 1 mei.
Bovendien stelt Le Septentrion voor het eerst in zijn geschiedenis zijn deuren open voor het publiek. Gezien de beperkingen van het gebouw, kan bezoek alleen plaatsvinden na reservering voor een groepsrondleiding (kosten € 5 pp). Rondleidingen vinden plaats tijdens de weekends t/m 1 mei. Voor informatie en reservering: http://www.septentrion200.be/.

Vacature

Een vacature voor een ‘director of research’ bij een van de grootste collecties op het vakgebied, The Library and Museum of Freemasonry in Londen, werd vandaag gepubliceerd in The Guardian: http://jobs.guardian.co.uk/job/4283204/director-of-research/.

Nieuwe publicaties

- André Hanou, De loge Concordia Vincit Animos te Amsterdam. Namenlijsten (1755-ca 1825), uitgeverij Astraea, Zoeterwoude 2011 (Marollenreeks 6), ISBN 978 90 75179 30 9, 75 pag., € 10,-.
Aangekondigd op de Weyerman blog zagen we dit nuttige boekje. De loge Concordia Vincit Animos (CVA) werd op 14 april 1755 formeel geconstutieerd en is sindsdien vrijwel ononderbroken actief geweest in Amsterdam. De loge kende in de eerste 75 jaar van haar bestaan vele schrijvers, denkers en politici onder haar leden en bezoekers. Uit de notulenboeken spreekt een sterk kosmopolitisch karakter. De visiteursboeken bevatten namen van gasten uit de verste uithoeken van West-Europa. De loge was bovendien aantrekkelijk als bezoek- of doorgangshuis voor zeelui en handelslieden uit de Oost en West. Dit boekje bevat namenlijsten van CVA voor de periode 1755 tot circa 1825: leden van de loge zelf, gasten van andere Amsterdamse loges, gasten van loges elders uit de Republiek, en echte ‘vreemde’ bezoekers (visiteurs). De lijsten zijn samengesteld op basis van de constitutiebrief van de loge (1755), de ledenlijsten, notulen en visiteursboeken uit de periode 1755 – ca 1825. Waren er maar van meer loges dergelijke naslagwerken beschikbaar!

- Jan A.M. Snoek, Einführung in die Westliche Esoterik, für Freimaurer, lModestia cum Libertate, Zürich 2011, 271 pag., 40 CHF (ca.  € 31) plus verzendkosten.
Natuurlijk vragen we graag vragen aandacht voor een nieuwe publicatie van een van onze bestuursleden. De lezingenreeks die Snoek enkele jaren geleden over 'westerse esoterie en vrijmetselarij' verzorgde voor de loge Modestia cum Libertate in Zürich werd zo enthousiast ontvangen, dat ze uiteindelijk heeft geleid tot deze publicatie in eigen beheer. Na een inleiding op het onderwerp bespreekt Snoek hierin de stromingen die voor vrijmetselaren heeft meest relevant zijn geweest: Astrologie, Neuplatonisme, Gnosticisme, Alchemie, Kabbalisme, Hermetisme, Astrea-cultus, Rosekruisers en Okkultisme, maar ook de bouwtradities. Het laatste hoofdstuk geeft aan de hand van voorbeelden aan, welke invloed deze stromingen op de vrijmetselarij hebben gehad. Hoewel duidelijk bedoeld voor vrijmetselaars, is het boek wellicht ook voor andere geinteresseerden een nuttige introductie op het onderwerp. Ieder hoofdstuk is voorzien van een bibliografie met tips voor verdere studie. NB: Niet in de boekhandel, maar uitsluitend te bestellen bij de loge, via e-mail: bi@modestia.ch.

- Helmut Reinalter, Geheimbünde in Tirol. Von der Aufklärung bis zur Revolution 1848/49, (Quellen und Darstellungen zur europäischen Freimaurerei 12), Studienverlag, Innsbruck 2011, ISBN 978-3-7065-4461-0, 292 pag., € 39.90

Herziene en uitgebreide herdruk van een standaardwerk uit 1982, dat de rol van de vrijmetselarij in de politieke en culturele verhoudingen van de late Verlichting in Tirol belicht.

Bij dezelfde uitgever verschenen: Reinhold Dosch, Deutsches Freimaurerlexikon, (Edition zum rauhen Stein 14), Studienverlag, Innsbruck 2011, ISBN 978-3-7065-4522-8, 416 pag, € 49.90.

- Travaux de la Loge de recherche en histoire maçonnicomaritime 'La Pérouse', (Éditions Le Phare de Misaine), Volume VII (2011), ISBN 978-2-917827-03-1, 140 pag., € 12. Bestelinformatie: aspoma@rllaperouse.org.

Tijdschrift over de relatie tussen vrijmetselarij en maritieme geschiedenis, waarin deze maal o.a.: 'La loge dunkerquoise Les Vrais Bataves', 'Joseph Henri François de Gantès, un officier de marine franc-maçon au XVIIIe siècle', 'Le corsaire François Thurot et le mystérieux Ordre de Coldin', 'Le Livre d’Architecture de la Mariners’ Lodge de New York de 1825 à 1847', ‘Le vice-amiral Platon et la lutte contre les sociétés secrètes’.

In het kader van maritieme geschiedenis is wellicht ook zinvol te wijzen op de Lettre Periodique d'Histoire Maritime Cercle Thomas Dunkerley. Aanmelding voor deze digitale nieuwsbrief: aspoma@rllaperouse.org.

- P.L. Dunbar, 'Hidden in Plain Sight: African American Secret Societies and Black Freemasonry', Journal of African American Studies (2011), pp. 1-16. [dank aan Robert Peter voor de tip.]

Call for papers

Het eerstvolgende congres van het Canonbury Masonic Research Centre heeft als thema Freemasonry & Empires. Voorstellen voor papers over vrijmetselarij en koloniale geschiedenis zijn welkom voor 30 Mei 2011. De volledige tekst van de call for papers is te vinden via deze link.

Tentoonstellingen over vrijmetselarij

Van 25 februari tot 30 maart 2011 is in  het Musée de Cahors - Henri Martin in Cahors, Frankrijk, een tentoonstelling gewijd aan maconnieke architectuur: De l'idéal au réel, L'architecture maçonnique du XVIIIe siècle à nos jours. Het betreft voornamelijk objecten uit het Musée de la Franc-Maçonnerie te Parijs.

In Londen is tot en met 27 mei 2011 in het Library & Museum of Freemasonry de tentoonstelling Building Solomon's Temple te zien. Deze belicht de betekenis van de Tempel van Salomo voor de vrijmetselarij, haar beschrijvingen in bijbelstudies, de verschillende archeologische verkenningen, als ook de afbeeldingen van de Tempel op maçonnieke objecten.

Lezingenreeks vrijmetselarij

Hoewel er een bijzondere leerstoel voor vrijmetselarijgeschiedenis bestaat aan de Universiteit Leiden, heeft deze de afgelopen twee jaar geen colleges aangeboden aan studenten. De ziekte en het overlijden van de betreffende hoogleraar waren daarvan de oorzaak, al is niet helemaal duidelijk waarom geen tijdelijke vervanging is aangeboden, zoals bijvoorbeeld een reeks gastcolleges. Het is immers van groot belang dat studenten voortdurend worden geattendeerd op het bestaan van het vakgebied en de relevantie daarvan voor hun eigen onderzoek, wil de studie van de vrijmetselarij als academische discipline een toekomst hebben.
Vanuit de Orde van Vrijmetselaren onder het Grootoosten der Nederlanden is een lezingenreeks op poten gezet om enigzins in het gebrek aan colleges te voorzien, maar buitengewoon spijtig is dat deze uitsluitend toegankelijk is voor vrijmetselaren zelf. Alleen de laatste lezing op 13 april 2011 door prof.emerit. Anton van de Sande, is ook toegankelijk voor studenten. Meer informatie is te vinden via deze link.

Kunst en geheime genootschappen

In de Schirn Kunsthalle in Frankfurt is van 23 juni tot 25 september 2011 de tentoonstelling Secret Societies te zien. Ze heeft betrekking op de relatie tussen geheime genootschappen en moderne kunst. Meer info via deze link.

Ignace Lilien

De Leo Smit Stichting is een kenniscentrum voor iedereen die meer wil weten over componisten die tijdens de Tweede Wereldoorlog vervolgd zijn. Een van deze 'vergeten' componisten was de vrijmetselaar Ignace Lilien (1897-1964), waarover meer informatie via deze link te vinden is.

[Met dank aan Jan Snoek/Jan Treffers voor de tip]

Engelse logearchieven geinventariseerd

Een eerste overzicht van archiefmateriaal van vrijmetselaarsloges in Engelse gemeentelijke archieven is samengesteld door het Library and Museum of Freemasonry in Londen. Het overzicht is online te raadplegen via deze link.

[Een dergelijk overzicht van logearchieven in Nederlandse openbare archieven werd enkele jaren geleden gepubliceerd in de Archiefwijzer maçonnieke archieven van de Stichting OVN. De oplage is uitverkocht, maar een verkorte versie is online raadpleegbaar via de website van de OVN. Een derde druk is in voorbereiding en zal ook gegevens van archieven van andere esoterische organisaties bevatten.]

Het Londense museum heeft ook een overzicht samengesteld van de historische archieven, die nog altijd in het bezit van de ca. 12.000 huidige loges in Engeland te vinden zijn. Dit leverde maar liefst 120.000 vermeldingen op, een onderzoekshulpmiddel van onschatbare waarde. De gegevens zijn nog niet online, maar op aanvraag worden per e-mail inlichtingen verstrekt over de beschikbaarheid van archieven in een bepaalde regio: libmus@freemasonry.london.museum.

100 jaar loge Rakoczy in Den Haag

Dit jaar bestaat de Haagse vrijmetselaarsloge ‘Rakoczy’ honderd jaar. Ze werd opgericht als loge van de Internationale Orde der Gemengde Vrijmetselarij 'Le Droit Humain', maar scheidde zich na enkele jaren hiervan af om met andere loges het Nederlandsch Verbond van Vrijmetselaren te vormen. De loge was in Den Haag gevestigd in de theosofen- en vrijmetselaarstempel, gebouwd door de bekende architect K.P.C. de Bazel, welke nu deel uitmaakt van het Museum voor Communicatie. Bestuurslid Elly Keus schreef ter gelegenheid van het komende jubileum het boek In de voetsporen van Rakoczy, dat op 26 maart a.s. zal worden gepresenteerd. Belangstellenden kunnen op de uitgave voorintekenen via de website van de uitgever: http://www.steensplinter.nl/. 

Esswe nieuwsbrief

De nieuwste aflevering van de nieuwsbrief van de European Society for the Study of Western Esotericism is verschenen. Ze bevat interviews, congresaankondigingen en ander nieuws uit het academische vakgebied. De nieuwsbrief is online te lezen via deze link.

Steiner in de KB

In het kader van de 150ste geboortedag van Rudolf Steiner, besteedt Koninklijke Bibliotheek aandacht aan haar collectie relevante antroposofische en andere esoterische literatuur. Zie deze link.

In memoriam: André Hanou (1941-2011)

Op de blog van Herkauwer staat een treurig, maar helaas niet onverwacht bericht: op 8 februari j.l. is prof. André Hanou overleden. Op het internet verschijnen steeds meer ‘in memoriams’, waaruit duidelijk wordt hoezeer hij als onderzoeker, schrijver en docent anderen heeft geinspireerd. Graag vermelden wij in bijzonder zijn bijdragen aan de studie van de vrijmetselarij:

Hanou studeerde filosofie, theologie en Nederlands. Hij promoveerde in 1988 aan de Universiteit Nijmegen op het proefschrift De Sluiers van Isis. Johannes Kinker als voorvechter van de Verlichting, in de vrijmetselarij en andere Nederlandse genootschappen. Dit markeerde het begin van een specialisatie in de Nederlandse literatuurgeschiedenis van de Verlichting. Tussen 1992 en 1998 publiceerde hij artikelen over zijn onderzoek van 18de-eeuwse logearchieven in Thoth, studieblad voor vrijmetselaren, waaronder de reeks ‘Beelden der vrijmetselarij’. En in het artikel ‘De loge parterre’ (in: ‘Een stille leerschool van deugd en goede zeden’. Vrijmetselarij in Nederland in de 18e en 19e eeuw, 1995) vroeg hij aandacht voor het ontbreken van standaardbronnen en statistische gegevens voor het (toen nog nieuwe) vakgebied. Dat overzicht is nog altijd even actueel. 

Lange tijd werkte Hanou aan de UvA, waar hij uiteindelijk in 1989 universitair hoofddocent zou worden. Samen met zijn vrouw, Rietje van Vliet, richtte hij in 1994 de uitgeverij Astraea op. In eigen beheer verscheen daar onder meer de bundel Onder de Acacia. Studies over de Nederlandse vrijmetselarij en vrijmetselaarsloges (1997). Hanou nam actief deel aan de academische studiegroep voor westerse esoterie, Aries-Nederland, waarvan enkele leden later de stichting OVN zouden oprichten. In 2000 werd hij aangesteld bij de Radboud Universiteit in Nijmegen als hoogleraar Oudere letterkunde Nederlands. Van zijn hand verscheen in die periode: De Naakte Waarheyt der Vrije Metselaars. Teksten van de 18de eeuwse schrijver Jacob Campo Weyerman over de Vrijmetselarij (2004).

Voor sommige hoogleraren markeert het emeritaat de afsluiting van hun productieve periode. Maar sinds dat moment voor Hanou aanbrak in 2006, kabbelde de stroom publicaties onvermoeid voort. In 2007 startte hij de Herkauwer blog, waarop hij vrijwel dagelijks zijn expertise en tips over spannende ontdekkingen in bibliotheken of nieuw verschenen boeken deelde. De bezoekersteller haalde bijna 35.000 hits. Ook toen duidelijk werd dat een ziekte een einde aan zijn werkzaamheden zou maken, schreef hij gewoon door. Kenmerkend voor zijn bevlogenheid was, dat hij in zijn archief aangetroffen notities nog snel in columns verwerkte, om een nieuwe generatie onderzoekers aan te sporen deze onderwerpen op te pakken.

Vanaf de oprichting van de Stichting OVN in 2001 was Hanou hierbij zijdelings betrokken, onder meer als spreker op onze congressen en lid van de beoordelingscommissie voor beursaanvragen. Voor de uitnodiging om tot het bestuur toe te treden moest hij vanwege werkdruk steeds bedanken, totdat hij hiervoor in 2009 eindelijk de tijd vond. Ons bestuur was daar ontzettend blij mee, omdat hij een stimulerende visie op de stichtingsactiviteiten had en veel humor in vergaderingen bracht. Door ziekte was zijn bijdrage helaas van korte duur, maar spreekwoordelijk krachtig. We zullen hem enorm missen. Op initiatief van Hanou zelf zal de OVN binnenkort een bundel uitbrengen, waarin zijn artikelen over vrijmetselarijgeschiedenis worden gebundeld.

Vrijmetselarij op tv in 'Verborgen Verleden'

Het televisieprogramma Verborgen Verleden van de NTR volgt bekende Nederlanders bij het onderzoek naar hun familiegeschiedenis, in navolging van het BBC-programma 'Who do you think you are?'. De stichting OVN werd in 2010 benaderd met het verzoek om mee te werken aan een van de afleveringen, omdat in de besproken stamboom zowel een man als een vrouw werden gevonden die vrijmetselaar waren. Naast de OVN werden ook de hoofdbesturen van de betreffende vrijmetselaarsorganisaties benaderd om achtergrondinformatie te geven. We verklappen nog niet welke bekende Nederlander in het programma centraal staat, maar wel dat u op 13 februari 2011 (21.05 uur, Nederland 2) moet kijken...

Nieuwe publicaties

- Máire Fedelma Cross, Gender and Fraternal Orders in Europe, 1300-2000,  Palgrave MacMillan, 2010, verkrijgbaar als e-book. Over de rol van vrouwen in vrijmetselarij en verwante organisaties, met artikelen van bekende onderzoekers op het vakgebied, waaronder Andrew Prescott, Robert Peter en Andreas Onnerfors.

- Deel twee van het Journal for Research into Freemasonry and Fraternalism is uit! Inhoudsopgave en bestellingen via de website van de uitgever: Equinox.

- Brian s. Gaona, Through the Lens of Freemasonry: The Influence of Ancient Esoteric Thought on Beethoven’s Late Works, dissertatie University of Illinois at Urbana-Champaign, 2010. Volledig online te raadplegen.

- S. Kantrowitz, '"Intended for the better government of man": The political history of African American freemasonry in the era of emancipation', Journal of American History 96 (2010) 4, 1001-1026.

- Joachim Berger, 'European Freemasonries, 1850-1935: Networks and Transnational Movements', 2010. Online te raadplegen op de website van het EGO/European History Online project, dat interculturele uitwisseling in kaart brengt. Nog twee andere publicaties over vrijmetselarij zullen in 2011 uit dit project voortkomen.

- Het Franse studietijdschrift over vrijmetselarijgeschiedenis, Renaissance Traditionnelle, heeft een nieuwe website. Hierop zijn een inhoudsopgave van oude nummers en downloads van enkele artikelen te vinden, als ook columns van de redacteurs, waaronder Pierre Mollier. Zie: http://www.renaissancetraditionnelle.org/.