Lezing Ars Macionica

Op 28 februari organiseert de Belgische studieloge Ars Macionica te Brussel haar jaarlijkse (publieke) lezing over de geschiedenis van de vrijmetselarij. Spreker is kunsthistorica mw. drs. Andréa Kroon,promovendus aan de Universiteit Leiden en voorzitter van de Stichting OVN. Het thema van haar lezing is gerelateerd aan haar promotieonderzoek: Vrijmetselarij in Azië: loges als sociaal-economisch netwerk in de 18de en 19de eeuw?.
De vrijmetselarij heeft zich aan het begin van de 18de eeuw vanuit Engeland verspreid naar het Europese continent en vervolgens naar de rest van de wereld. Na het midden van de 18de eeuw werden loges onder gezag van de Nederlandse Grootloge opgericht in de handelsposten te India, Ceylon en Indonesië, en ook in China en Japan waren Nederlandse vrijmetselaren actief. Vaak werden reizigers op de vooravond van hun vertrek nog even snel ingewijd, waarbij ze soms meerdere graden tegelijk ontvingen. Dat impliceert dat het lidmaatschap van een loge van belang was in de koloniale gebieden, maar roept ook vele vragen op. Welke functie hadden loges langs de handelsroute naar Azië in de 18de en 19de eeuw, wie waren hun leden en wat waren voor hen de voordelen van het lidmaatschap? Welke invloed had de aanwezigheid van Nederlandse vrijmetselaren op de plaatselijke cultuur en economie? In hoeverre werd de locale bevolking bij het logeleven betrokken? Werden autochtonen bijvoorbeeld ook als lid toegelaten? Hoewel het onderzoek naar het onderwerp nog niet is voltooid, geven tussentijdse resultaten aan dat de vrijmetselarij ooit een onmisbaar netwerk en tevens vangnet voor reizigers naar de Oost vormde. Dit werpt een nieuw licht op de culturele en commerciële uitwisseling tussen Oost en West.
De lezing is toegankelijk voor alle belangstellenden, ook niet-leden. Opgave en informatie: Kristiaan.Thys@just.fgov.be.

OVN-cursus: Vrijmetselaarsarchieven als onderzoeksbron

In samenwerking met het Haags Gemeentearchief organiseert de OVN op 13 februari 2009 een cursus ‘Vrijmetselaarsarchieven als bron voor historisch en genealogisch onderzoek’. Deze is toegankelijk voor alle belangstellenden, waaronder genealogen, historici, studenten uit diverse academische vakgebieden en professionals uit de archiefsector.

Waarom deze cursus?
Logearchieven geven informatie over een belangrijke en omvangrijke bevolkingsgroep. Ze bevatten onder meer ledenlijsten, notulen van vergaderingen en rituele bijeenkomsten, inko-mende en uitgaande correspondentie, financiële administratie en boedelinventarissen. Hieraan zijn allerlei genealogische en statistische gegevens te ontlenen, variërend van de sociale status en beroepen van de leden tot het consumptiepatroon van de vereniging. Ook geven ze inzicht in de in-teractie van de loge met de lokale bevolking en de invloed van de vrijmetselarij op tal van sociale, religieuze, politieke en culturele ontwikkelingen. Ze bevatten correspondentie van vooraanstaande historische figuren, die laat zien hoe onder meer politici, schrijvers en architecten zich door het broederschapsideaal lieten inspireren.
De meeste onderzoekers zijn echter nog volstrekt onbekend met deze rijke bronnen. De cursus biedt hiermee een eerste kennismaking.

Doel van de cursus
Doel van de cursus is deelnemers basiskennis aan te reiken, waarmee zij vervolgens zelf hun weg kunnen vinden in vrijmetselaarsarchieven en deze als bron bij hun historisch of genealogisch onderzoek kunnen gebruiken. Aandachtspunten zijn onder meer:

- Geschiedenis van de Nederlandse vrijmetselarij in vogelvlucht;
- Organisatiestructuur, landelijk en plaatselijk bestuur;
- Rituelen, symboliek, geheimschrift en terminologie;
- Opbouw en inhoud van logearchieven;
- Welke informatie bevatten vrijmetselaarsarchieven?
- Hoe verricht je historisch/genealogisch onderzoek naar personen, die vrijmetselaar waren?
- Welke informatie geven persoonlijke documenten en voorwerpen van leden?
- Hoe identificeer je archiefstukken van een bepaalde Orde, loge of inwijdingsgraad?
- Hoe doe je onderzoek naar de geschiedenis van een locale loge?
- Hoe doe je onderzoek naar de geschiedenis van een logegebouw?
- Vindplaatsen en toegankelijkheid van maçonnieke archieven in Nederland;
- Gespecialiseerde bibliotheken, universitaire centra en databases.

Natuurlijk is er ruimte voor discussie en vragen van deelnemers.

Praktische gegevens
De cursus vindt plaats op vrijdagmiddag 13 februari 2009 van 14.00 tot 17.00 uur in het Stadhuis te Den Haag. Deelnamekosten bedragen € 55,- (donateurs OVN) of € 65,- (overige deelnemers). Deelnamekosten zijn incl. koffie/thee en een gratis exemplaar van de Archiefwijzer maçonnieke archieven, een handige studiegids voor verder onderzoek. Vanwege het beperkte aantal plaatsen is registratie voor 6 februari 2009 vereist. Een aanmeldingsformulier is op te vragen via email: info@stichtingovn.nl.

Vrijmetselarij in oorlogstijd

In 2008 besloten het Nationaal Archief en Het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) in Nederland het project Wegwijzer Archieven van de Tweede Wereldoorlog te starten. Het doel is een digitale wegwijzer van deze collecties bij Nederlandse archiefinstellingen te maken. Het Haags Gemeentearchief heeft nu als een van de eerste instellingen een dergelijke Wegwijzer in digitale vorm (een downloadbaar pdf-document) beschikbaar gesteld.
Onze redactie vroeg zich natuurlijk meteen af, welke informatie over de vrijmetselarij in oorlogstijd in deze Wegwijzer te vinden zou zijn. Diverse dossiers bevatten informatie over de inbeslagname van het hoofdgebouw van de Orde van Vrijmetselaren onder het Grootoosten der Nederlanden aan de Fluwelen Burgwal 22 te Den Haag, en de lotgevallen van Orde-archief, -bibliotheek en museale collectie die daar sinds de 19de eeuw waren ondergebracht. Enige voorbeelden van mogelijke relevante inventarisnummers:

- 0610-01, archief Gemeentebestuur 1937-1952, waarin nr. 1559: Stukken betreffende schadeloosstelling i.v.m. inkwartiering en vordering van goederen voor de Duitse bezetter, 1941-1950.

- 0398-01, Deutsches Theater in den Niederlanden (gedeponeerd in het archief van de Koninklijke Schouwburg). In juni 1942 ging de Koninklijke schouwburg over naar het uit Freiburg afkomstige Duitse gezelschap dat de naam kreeg van ‘Deutsches Theater in den Niederlanden’. Het bureau en de repetitielokalen van het gezelschap waren ondergebracht in het pand Fluwelen Burgwal 22.

- 0497-01, Gemeentearchief van Den Haag. Reeds in 1938 zijn er maatregelen genomen om de archieven van het Haags Gemeentearchief veilig onder te brengen in de Dalton-HBS, het Haags Gemeentemuseum en later het Algemeen Rijksarchief.
Nadat de bezetter op het Koninklijk Huisarchief een onderzoek had ingesteld naar documenten en boeken over Joden, vrijmetselaars en andere organisaties, is uit voorzorg direct in de collecties van het Haags Gemeentearchief een onderzoek ingesteld. Alle Joodse werken, boeken over vrijmetselarij, theosofie, pacifisme e.d. zijn uit de bibliotheek gehaald, en alle beschrijvingen uit de kaartenbakken. Alles werd verborgen bij het Gemeentemuseum en nadien bij het Algemeen Rijksarchief. De bezetter is echter de collecties van het Haags Gemeentearchief niet komen doorzoeken.

- 1217-01, archief Deutsche Evangelische Gemeinde in Den Haag. Op 6 december 1857 werd Pfarrer dr. R. Kögel in de grote (tempel)zaal aan de Fluwelen Burgwal als eerste predikant van de Deutsche Evangelische Gemeinde bevestigd. Dit leidde tenslotte tot de oprichting van de Deutsche Evangelische Gemeinde in Den Haag (officieel ‘im Haag’), die op 12 februari 1859 bij Koninklijk Besluit werd erkend.

- Affichenummer 200852, titel: Onthulling! Tentoonstelling over de Vrijmetselarij in Nederland. Plaats van de tentoonstelling: voormalig logegebouw aan de Fluwelen Burgwal 22 te Den Haag, 1940. Vervaardiger: Brinio. [Hierboven afgebeeld, foto Haags Gemeentearchief.]

Wie meer wil weten, vindt een overvloed aan informatie in de Wegwijzer zelf. Wellicht zal deze nieuwe gids bijdragen aan nader onderzoek van de lotgevallen van de vrijmetselarij in de oorlogsperiode. De OVN is voornemens een congres aan het onderwerp te wijden en zou graag horen van studenten, promovendi en senior onderzoekers, die zich met dit onderwerp bezighouden. Zij kunnen contact opnemen het het secretariaat: info@stichtingovn.nl.

Publicatiegegevens: Corien Glaudemans, Wegwijzer archieven en collecties van de Tweede Wereldoorlog bij het Haags Gemeentearchief, Haags Gemeentearchief, Den Haag 2008. Download de pdf hier.

Reviewers gezocht voor JRFF

Het nieuwe Journal for Research into Freemasonry and Fraternalism (aangekondigd in een eerdere bericht op deze blog) zoekt 'reviewers' voor het schrijven van recensies van nieuwe (academische) publicaties over de studie van de vrijmetselarij.
Recensies van het Engels of Frans van ca 500-750 woorden zijn welkom, evenals langere bijdragen waarin diverse publicaties over verwante onderwerpen worden besproken. Kandidaten kunnen zich melden bij de nieuwe redacteur voor boekbesprekingen: Robert Peter, rpeter@lit.u-szeged.hu. Deadline voor het eerste nummer van het tijdschrift is 25 januari 2009.

Website: Pietre Stones

Steeds meer bronnen voor onderzoek naar de geschiedenis van de vrijmetselarij zijn te vinden op de Italiaanse website Pietre Stones, Review of Freemasonry. De website geeft onder meer reprints van artikelen van vooraanstaande onderzoekers op het vakgebied in diverse talen, maar ook diverse online of pdf-versies van invloedrijke 18de-eeuwse 'exposures. Daarnaast maakt ze enkele bekende 19de en 20ste eeuwse uitgeven over vrijmetselarij, zoals de werken van Gould en Mackey, toegankelijk voor een breed publiek.
Er zijn wat puntjes van kritiek: het is wat lastig navigeren op de website, en het onderscheid tussen het aanbod aan wetenschappelijke artikelen en meer persoonlijke visies van vrijmetselaren moet de lezer zelf maken. Maar door de uitbreiding van het aantal beschikbare bronnen begint de site voor studenten en onderzoekers aan belang te winnen.

OVN cursus loge-erfgoed

De stichting OVN organiseert op 12 december 2008 een praktijkgerichte cursus: Het verleden behouden voor de toekomst. Professioneel beheer & subsidiewerving voor logearchieven, voorwerpen & gebouwen. Deze cursus is bestemd voor leden van vrijmetselaarsloges, die enige documenten, boeken, rituele voorwerpen of een gebouw bezitten, welke de geschiedenis van de eigen loge documenteren. Iedere loge die haar erfgoed voor de toekomst wil bewaren, is gebaat bij de gegeven informatie, welke op de dagelijkse praktijk is toegespitst. De cursus is ook toegankelijk voor andere belangstellenden.

Waarom deze cursus?
Het culturele erfgoed van Nederlandse vrijmetselaarsloges wordt doorgaans centraal bewaard in de collectie van de Grootloge. Maar daarnaast bewaart vrijwel iedere plaatselijke loge zelf nog enkele voorwerpen in een vitrine, zoals schootsvellen, een constitutiebrief, een notulenboek of andere archiefstukken, als ook een kleine bibliotheek. Vaak zijn deze inmiddels zo oud, dat ze als ‘museum-stukken’ gezien kunnen worden. Daarnaast heeft ook het monumentale logegebouw vaak een grote cultuurhistorische waarde. Vanwege hun ouderdom zijn deze zaken erg kwetsbaar.
Het behoud van dit unieke erfgoed voor de toekomst vergt specialistische kennis en financiële middelen, die onder de leden van de plaatselijke vereniging meestal niet voorhanden zijn. Goedbedoeld, maar ondeskundig hanteren van voorwerpen, calamiteiten als lekkages, maar ook achterstallig onderhoud en gebrek aan fondsen voor restauratie zijn veelvoorkomende problemen, die het voortbestaan van maçonniek erfgoed kunnen bedreigen. Hoewel er vele subsidiemogelijkheden zijn voor noodzakelijke restauraties en investeringen, weten loges vaak niet de weg te vinden naar ondersteunende instanties in de erfgoedsector.
De stichting OVN wil hierin uitkomst bieden. Doelstelling van de stichting is immers ‘het bevorderen van de wetenschappelijke studie van de vrijmetselarij’, waartoe ook het behoud van bronnen voor deze studie - het maçonnieke erfgoed - van groot belang is.

Opzet van de cursus
De cursus is gericht op het voorkomen van schade aan objecten en het aanreiken van subsidie-mogelijkheden voor het behoud (en zonodig de restauratie) van historische logebezittingen en -gebouwen. Na een korte introductie in de richtlijnen, die professionele archieven en musea hanteren voor het bewaren van historisch materiaal, worden eenvoudige maatregelen aangereikt, die men zelf met weinig middelen kan nemen. Aandachtspunten zijn daarbij onder meer:

- Weet wat je hebt: hoe documenteer je de collectie?
- Het voorkomen en herkennen van schade aan voorwerpen
- Verantwoord hanteren van historische voorwerpen.
- Eenvoudige hulpmiddelen en maatregelen
- Het inrichten van een veilige opslagruimte
- Welke verpakkingsmaterialen zijn geschikt, welke juist schadelijk?
- Verantwoord inlijsten en tentoonstellen van historische voorwerpen
- Onderhoud en reparatie: do’s & don’ts
- Wat te doen bij schade of calamiteit?
- Hoe stel je een verantwoord beheersplan op?
- Adviesinstanties en subsidiegevers
- Samenwerking en bruikleenovereenkomsten met erfgoedinstellingen

Natuurlijk is er ook ruimte voor vragen en discussie over de praktijksituatie van individuele deelnemers en voorbeelden uit de loges zelf.

Doel van de cursus
Doel van de cursus is deelnemers een reeks praktische tips en adviezen aan te reiken, waarmee zij het dagelijks beheer van hun historische bezit op een professioneel niveau kunnen brengen, veelvoor-komende problemen kunnen oplossen, en waar nodig externe fondsen kunnen aanspreken voor onderhoud en restauratie.
[Bij voldoende belangstelling zal een vervolgcursus worden georganiseerd, waarin deelnemers onder begeleiding daadwerkelijk een subsidieaanvraag voor hun eigen logecollectie of -gebouw uitwerken.]

Praktische informatie
- Datum: Vrijdagmiddag 12 december 2008, 14.00-17.00 uur.
- Locatie: Haags Logegebouw, 2de Sweelinckstraat 131, Den Haag.
- Kosten: OVN-donateurs € 55,- / overige deelnemers € 65,- incl. koffie/thee en cursusmateriaal.
- Aanmelding: Vanwege het beperkte aantal plaatsen is registratie vooraf vereist. De workshop vindt doorgang bij een minimum van 10 deelnemers. Een aanmeldingsformulier is op te vragen via e-mail: info@stichtingovn.nl.

Call for papers: Vrijmetselarij en Art Nouveau

OVN-bestuursleden dr. Marty Bax (secretaris) en drs. Andréa Kroon (voorzitter) zijn als projectredacteurs verantwoordelijk voor de geplande publicatie The Initiated Artist. Methodological Introduction to Western Esotericism and Art, 18th-20th centuries. Het boek zal in de loop van 2009 verschijnen bij de Amsterdam University Press i.s.m. de Leerstoel Geschiedenis van de Hermetische filosofie en verwante Stromingen aan de Universiteit van Amsterdam.
De opzet van het boek, waaraan academici uit Europa, de USA en Canada meewerken, is interdisciplinair. De publicatie zal een eerste introductie bieden in de relatie tussen kunst en westerse esoterie, en een hoofdstuk wijden aan de relatie tussen esoterie en vrijmetselarij. Hoewel de call for papers reeds is gesloten en de inhoudsopgave als is vastgelegd, zoeken de redacteuren ter aanvulling nog een artikel over Freemasonry and Art Nouveau (waaronder ontwerpen van bekende vrijmetselaars Alphonse Mucha, Victor Horta e.a.).Het betreft een case study van 3500 woorden.
Promovendi en andere onderzoekers worden uitgenodigd een paper proposal van ca. 400 woorden in te zenden, vergezeld van een kort c.v. en relevante publicatielijst. Deadline is 1/11/2008. De volledige call for papers is te vinden op H-net.

Nieuw vaktijdschrift

In mei 2009 verschijnt het eerste nummer van het Journal for Research into Freemasonry & Fraternalism, een academisch 'peer-reviewed' tijdschrift volledig gewijd aan de studie van de vrijmetselarij. Dit is een initiatief van het Centre for Research into Freemasonry & Fraternalism aan de Universiteit van Sheffield, ondergebracht bij Equinox Publishers.De eerste call for papers luidt:

'This special issue welcomes papers dealing with any aspect of the role of associational life in the formation of national identity and its historical roots in any part of the world. Possible topics can include, the role of fraternal organizations in the formation of the nation state and its ideological foundations, tensions between universal/cosmopolitan concepts and particularism as expressed through the formation of national identity, the influence of national contexts upon the material culture and symbolism of associations, and interaction between memberships.'

Gastredacteur van dit nummer is Jeffrey Thyssens (Vrije Universiteit Brussel). Meer uitgebreide informatie is te vinden op de website van Equinox Publishers.

Congres: The Expression of Freemasonry

Naar aanleiding van de benoeming van een nieuwe hoogleraar vrijmetselarijgeschiedenis aan de Universiteit Leiden, vindt op 27 en 28 november 2008 een groot internationaal congres plaats. Sprekers zijn 17 onderzoekers uit diverse vakgebieden, verbonden aan Europese en Amerikaanse universiteiten. Zij belichten de plaats van de vrijmetselarij in de westerse cultuur aan de hand van het gekozen thema: ‘The Expression of Freemasonry. Its ritual, oratory, poetry, music, literature, art and architecture’. Door het onderwerp voor zowel wetenschappers, studenten als andere belangstellenden (vrijmetselaren én niet-vrijmetselaren) toegankelijk te maken, worden vooroordelen weggenomen. Sprekers zijn:

- Prof. Dr. Natalie Bayer (Trinity University, San Antonio, USA), Masonic Influences on the Emergence of National Russian Literature: Eighteenth-Century Case Studies,
- Dr. J.K. Birksted (The Bartlett School of Architecture, University College London, UK), Le Corbusier, the Parisian Avant-Garde and Freemasonry: problems of interpretation,
- Prof. Dr. David Bjelajac (George Washington University, USA), Freemasonry and the Alchemy of John Singleton Copley’s Watson and the Shark,
- Diane Clements (Library and Museum of Freemasonry, London, UK), Victorian illustrations of freemasonry,
- Dr. Giovanna Costantini (Universities of New York/Michigan, American Academy of Rome), A Merry Death: Nicolai Evreinov and the Theatre of Transformation,
- John Crow (University of Amsterdam), Duncan’s Royal Arch Ritual as a possible framework for Dan Brown’s ‘The Da Vinci Code’,
- Prof. Dr. James Stevens Curl (The Queen’s University
Of Belfast, UK), Imagery associated with Mozart’s Masonic works: stage-sets and their sources,
- Prof. Dr. Malcolm Davies (Chair for the Study of Freemasonry as an Intellectual Current and a Socio-cultural European Phenomenon, Leiden University, The Netherlands), titel n.t.b.,
- Dr. Max de Haan (Editor in Chief, Thoth, The Netherlands), Friendly Societies and Freemasonry
- Ms. Pauline van den Heuvel (Archivist/Independent Researcher), Performing Artists and Freemasonry in Amsterdam, 1795 - 1844,
- Jimmy Koppen MA (Free University Brussels / Interdisciplinary Research Group Freemasonry, Belgium), The Masonic Network around the Royal Flemish Theatre in Brussels from 1875,
- Drs. Andréa Kroon MA (Leiden University/OVN Foundation, The Netherlands), The Origins of George Washington’s apron: Myth or Reality?
- Leonard H. Lubitz MA (City University of New York, USA), Masonic Symbolism and Architecture in American Cities,
- Aimee E. Newell (National Heritage Museum, Lexington, Massachusetts, USA), King Solomon’s Temple Samplers: An Expression of Shared Ideals,
- Dr. Andreas Önnerfors (Centre for Research into Freemasonry, University of Sheffield, UK), titel n.t.b.,
- Dr. Andrew Pink (University College London, UK), Patrons, Performers and Politics: Freemasons in Early Eighteenth-century London Theatres,
- Prof. Dr. Jeffrey Thyssens (Free University Brussels / Interdisciplinary Research Group Freemasonry, Belgium), Masonic Tombstones.

Het congres vindt plaats in het auditorium van de Internationale School te Den Haag. Voertaal is Engels. Het congres is toegankelijk voor alle belangstellenden, maar in verband met het beperkte aantal plaatsen is registratie vooraf verplicht. Registratiekosten: € 110,- (kortingstarief studenten:
€ 45,-). Meer informatie en registratie: f.m.conference.leiden08@gmail.com.

Nieuws van het CRF

Workshop
Op 1 november 2008 organiseert het Centre for Research into Freemasonry and Fraternalism aan de Universiteit Sheffield een workshop over het thema The Temple Legend: Links between Freemasonry, Theosophy and Anthroposophy. Sprekers zijn:

- Dr Isaac Lubelsky (Tel Aviv University), Theosophy and Anthroposophy in 1913: Doctrinal Differences and Resemblance,
- Dr Andreas Önnerfors (University of Sheffield), Steiner’s Temple Legend seen from the Background of Research into Freemasonry
- Nick Thomas (Independent scholar), The position of Freemasonry in the Formation of Steiner’s Anthroposophical Ideas,
-Dr Helmut Zander (Humboldt University Berlin), Anthroposophical Transformation of Freemasonry.

Voor meer informatie en registratie: a.onnerfors@sheffield.ac.uk. Deadline voor inschrijvingen is 24/10/2008.

Gastonderzoeker
Het CRF kondigt tevens een onderzoeksproject van haar eerste post-doctorale gastonderzoeker aan. Dr. Robert Collis promoveerde aan de Universiteit van Turku/Åbo in Finland in 2007. De titel van zijn dissertatie was: The Petrine Instauration: Religion, Esotericism and Science at the Court of Peter the Great, 1689-1725. Zijn verblijf in Sheffield wordt mogelijk gemaakt door de Finse Ehrnrooth stichting. Nu verbonden aan het CRF zal Collis zich richten op Esotericism at the Russian Court from Ivan IV to Nicholas II, 1547-1917.

Mechanics

Er zijn vele aan vrijmetselarij verwante organisaties en broederschappen, wier geschiedenis nog niet in kaart is gebracht. Bij gebrek aan secundaire literatuur en publiek toegankelijke archieven over het onderwerp verrichtte OVN-bestuurslid Jan Snoek waar pionierswerk. Zijn komende publicatie brengt voor het eerst de geschiedenis van de Independent United Order of Mechanics in kaart, ongetwijfeld voor vele lezers van dit blog nog een onbekende organisatie.
Snoek bespreekt zowel de geschiedenis, als de ontwikkeling van de ritualen van de Orde. Daarbij put hij uit niet eerder geraadpleegde bronnen. Een van zijn conclusies, is dat de ritualen van de Mechanics sterk verwant zijn aan die van de vrijmetselarij. Bovendien blijkt uit bepaalde elementen in de ritualen, dat – hoewel het oudste document van de Orde dat tot nu toe gevonden werd slechts uit 1833 stamt – de Orde zijn wortels in de 18de eeuw heeft en dus mogelijk inderdaad, in overeenstemming met de mondelinge traditie, in 1757 gesticht werd.

Publicatiegegevens: Jan A.M. Snoek, Ritual Dynamics in the Independent United Order of Mechanics, (Forum Ritualdynamik. Diskussionsbeiträge des SFB 619 Ritualdynamik der Ruprecht - KarlsUniversität Heidelberg, 16) te verschijnen eind 2008. Meer informatie en bestellingen bij de redactie.

Vrijmetselarij in Mechelen

Vrijmetselarij in Mechelen - Over meer dan 200 jaar vrijmetselarij in onze regio, 27 september t/m 19 oktober 2008, VOC Mechelen, Belgie. De kleine tentoonstelling kwam tot stand met medewerking van Het Belgisch Museum van de Vrijmetselarij, Het Liberaal Archief, Stadsarchief Mechelen, MADOC en diverse Mechelse loges.
Met dank aan Jimmy Koppen voor de tip.)

ESSWE dissertatie prijs

De European Society for the Study of Western Esotericism zal een prijs uitreiken voor de beste dissertatie op het vakgebied van de westerse esoterie, voltooid tussen 1 januari 2007 en 1 maart 2009.
De prijs bestaat uit € 500,- euro en een aanbeveling voor publicatie in de Aries-boekenreeks van uitgeverij Brill. Meer informatie en reglement is te vinden op de ESSWE website.

Congresagenda

Ritual Dynamics and the Science of Ritual, 29 september t/m 2 oktober, Universiteit Heidelberg, Duitsland. Hoe populair de studie van rituelen in de wetenschappelijke wereld geworden is, blijkt uit dit mega-congres met maar liefst 22 panels! Uiteraard is hierbij ook aandacht voor vrijmetselarij en andere esoterische stromingen. Meer informatie is te vinden op de congreswebsite.
Relevant voor dit onderwerp zijn ook de twee delen Theorizing Rituals (Numen book series, Brill).

Hidden Sources: Western Esoteric Influence on the Arts, 11 oktober 2008, Cambridge Centre for Western Esotericism, Cambridge, UK. Het programma is te vinden op de website van het CCWE.

Freemasonry and The Sciences. Natural & Supernatural, 25-26 Oktober 2008, Canonbury Masonic Research Centre, London, UK. Het programma is te vinden op de website van het CRMC.

The Temple Legend: Freemasonry and its links to Theosophy and Anthroposophy, 1 november 2008, Centre for Research into Freemasonry, Sheffield, UK.

Spanish Freemasonry: Repression and Exile. 12th International Symposium on the History of Spanish Freemasonry, 8-10 oktober 2009, Almería, Spanje. De call for papers en meer informatie zijn op te vragen bij de organisatie via: jmorales@unedaragon.org or c.masoneria@gmail.com

Nieuwe publicaties

Hoewel alweer enige tijd geleden verschenen, is in deze nieuwsbrief nog geen melding gemaakt van de bundel, die André Hanou werd aangeboden bij zijn afscheid als hoogleraar oudere Nederlandse letterkunde. Het onderwerp van De andere achttiende eeuw is het rumoerige en bruisende leven van een aantal achttiende-eeuwers . Uiteraard komen Jacob Campo Weyerman en Jan Kinker aan bod. Zij maakten gebruik van tijdschriften, het nieuwe medium van hun tijd, en hielden van satire. Weyerman, een libertijn en maniërist met esprit; Kinker, een vrijmetselaar en Kantiaan, een praktisch denkend hervormer binnen het genootschapsleven. Ook is er aandacht voor personen die Weyerman en Kinker zouden hebben aangesproken. Zo wordt door Jan Snoek een portret van een opmerkelijk vrijmetselaar geschetst: 'De vele en schreeuwende faiten teegen de broederschap begaan' door [John] George Smith (ca. 1728-ca. 1785)'.

Publicatiegegevens: C. van Heertum/T. Jongenelen/F. van Lamoen (red.), De andere achttiende eeuw. Opstellen voor André Hanou, Uitgeverij Van Tilt , Nijmegen 2007, ISBN 978-90-77503-67-6, 288 pp., prijs: € 22,50.

Een studente aan de Universiteit Leiden heeft haar afstudeerscriptie over de Leidse loge La Vertu gepubliceert, en bracht dit onder de aandacht van de OVN. Claudia Heller onderzocht het archief van de loge en reconstrueerde een deel van de ledenlijst. Haar aandacht ging onder meer uit naar het milieu waaruit de leden afkomstig waren en hun maatschappelijke activiteiten.

Publicatiegegevens: C.P.C. Heller, Vrijmetselaarsloge La Vertu en haar leden, bezien in het Leiden van de negentiende eeuw, Wiseman Publishing,ISBN 978-90-8963-004-9, 118 pp., € 15,95.

De nieuwsbrief van het Institut d'Etudes et de Recherche maconniques (IDERM) meldt een groot aantal Franse titels, die aandacht verdienen. Een greep uit het aanbod:

- Philippe Libert, Les Vrais Amis de l'Union et du Progrès Réunis, Grand Orient de Belgique 2007, 428 pp, € 23,-. Geschiedenis van deze Brusselse loge vanaf 1782.
- Benjamin Franklin, un américain à Paris, tentoonstellingscatalogus Musée Carnavalet, Paris 2007, 272 pp., € 39,-. Over Franklin's lidmaatschap van de loge Les Neuf Soeurs.
- Guy Chassagnard, Aux sources du Rite Ecossais Ancien et Accepté, Editions Alphee 2008, 640 pp., € 24,90. Historisch overzicht van de Schotse Ritus en haar bronnen.
- Georges Lamoine (red.), Le Manuscrit Francken de 1783, Editions Snes, Toulouse 2007, 216 pp., € 19,-. Geannoteerde uitgave van dit bekende manuscript rituaal.
- Marc Labouret, Les méteaux et la mémoire, la franc-maçonnerie française racontée par ses jetons et medailles, Maison Platt, 2007, 398 pp., € 100,-. Rijk geillustreerde uitgaven van Franse maçonnieke penningen en munten.

In 2006 was de OVN betrokken bij een groot congres over maçonnieke tuinarchitectuur in Schwetzingen. Diverse onderzoekers houden zich met dit onderwerp bezig, waaronder historicus Franz Wegener. Van zijn hand verschijnt een publicatie, waarin de maconnieke symboliek in Parc Monceau in Parijs en de tuin van Louisenlund in Güby worden besproken.

Publicatiegegevens: Franz Wegener, Der Freimaurergarten
Die geheimen Gärten der Freimaurer des 18. Jahrhunderts, KFVR - Kulturförderverein Ruhrgebiet e.V., Gladbeck 2008, ISBN : 978-3-931300-22-7, 224 pp., € 24,80.

Toekomst CMC

Op het Grootoosten, de jaarvergadering van loges van de Orde van Vrijmetselaren onder het Grootoosten der Nederlanden, is gestemd over de toekomst van haar unieke historische studiecollectie. Deze is thans nog ondergebracht in het Cultureel Maçonniek Centrum Prins Frederik in Den Haag, maar zoals elders in deze nieuwsbrief werd besproken, zijn er thans verhuisplannen. Regio's werden door het hoofdbestuur opgeroepen een voorstel te doen voor een locatie voor een gecombineerd hoofdbestuurs- en logegebouw, waarin ook de verzamelingen gehuisvest zouden moeten worden.
Helaas deden de Haagse loges geen voorstel, al hielden zij wel een pleidooi voor herbezinning en uitstel van het plan. Hierdoor voldeden zij niet aan de gestelde voorwaarden en kregen voorstellen van Arnhem en Bilthoven de voorkeur van de aanwezigen. Nu lijkt het verlies van het C.M.C. voor Den Haag vrijwel onvermijdelijk.
Is het werkelijk wenselijk de historische en fysieke band met Den Haag en de verwante wetenschappelijke collecties te verbreken? Zou de verzameling vanwege haar wetenschappelijke functie en bijzondere noden niet beter losgekoppeld kunnen worden van een Ordegebouw? Jammer is, dat relatief weinig leden van de Orde volledig bekend zijn met de inhoud van de verzamelingen, haar plaats in de wetenschappelijke wereld, of kennis hebben van professioneel erfgoedbeheer en -exploitatie. Hoewel het doorlopen proces ongetwijfeld democratisch is, heeft men niet alle informatie die nodig is om alle consequenties van de te maken keus te kunnen overzien. Wat vanuit verenigingsvisie een juiste keus lijkt, is vanuit cultureel en wetenschappelijk perspectief een zeer betreurenswaardige ontwikkeling.

Oorlogsbuit

Op haar website vermeld het museum van de Grand Loge de France diverse 'recente aanwinsten'. Een daarvan is opmerkelijk: het betreft een gedenkbokaal uit 1872, door de Nederlandse loge Het Vrij Geweeten te Breda aangeboden aan haar Jhr. P.J. Six, ter gelegenheid van zijn 20-jarig als Voorzittend Meesterschap. In logearchieven werd het omschreven als een 'milieu de table' in zilver en kristal, voorzien van een wapen, maconnieke emblemen en een inscriptie.
Vermoedelijk is dit een van de vele logebezittingen, die tijdens de Tweede Wereldoorlog door de bezetter werd geconfisceerd en vervolgens een omzwerving door Europa heeft gemaakt. Het is nog niet duidelijk hoe het in deze Franse maconnieke collectie is beland, maar wie het bekijkt vraagt zich natuurlijk af waarom het niet alsnog aan de loge is geretourneerd?

Vrouwen en vrijmetselarij

Ten onrechte wordt wel gedacht dat vrouwen pas een rol in de vrijmetselarij kregen aan het einde van de 19de eeuw als gevolg van emancipatiebewegingen. Vrouwen zijn echter al vanaf het midden van de 18de eeuw structureel betrokken geweest bij de vrijmetselarij. Toch is er maar weinig bekend over de wijze waarop zij handelingsmacht verkregen en gebruikten om maconnieke organisaties aan te passen aan hun eigen wensen en doelen. Binnenkort verschijnt een studie over de rol van vrouwen in de vrijmetselarij onder co-redactie van OVN-bestuurslid Jan Snoek, dat een belangrijk hiaat in onze kennis van het vakgebied vult.
Het boek concentreert zich op twee aspecten van de vrijmetselarij: de handelingsmacht van vrouwen binnen de Ordes en de rol van mannen en vrouwen bij rituaalwijzigingen en -overdracht. Deze twee aspecten zijn nauw met elkaar verbonden, omdat enige handelingsmacht noodzakelijk is om rituaalveranderingen tot stand te brengen. De inhoudsopgave is als volgt:

- 'Introduction', Jan A.M. Snoek,
- 'The Relationships of Androgynous Secret Orders with Freemasonry; Documents on the Ordre des Hermites de bonne humeur in Sachsen-Gotha (1739-1758)', Bärbel Raschke,
- 'The Grand Lodge of Adoption, La Loge de Juste, The Hague, 1751: A Short-lived Experiment in Mixed Freemasonry or a Victim of Elegant Exploitation?', Malcolm Davies,
- 'Maçonnerie des Dames: The Plans of the Strict Observance to Establish a Female Branch', Andreas Önnerfors,
- 'Freemason Feminists: Masonic Reform and the Women’s Movement in France, 1840-1914', James Smith Allen,
- 'The ‘Women’s Question’. The Discussion, Especially in the Nineteenth Century, About Opening Membership of the Dutch Grand Lodge to Women', Anton van de Sande,
- 'Women and the Hermetic Order of the Golden Dawn: Nineteenth Century Occultist Initiation from a Gender Perspective', Henrik Bogdan,
- 'Stretton’s "Operative" Masonry: Legacy or Forgery?', Bernard Dat,
- 'Freemasonry and Suffrage: The Manifestation of Social Conscience', Ann Pilcher Dayton,
- '"Builders of the Temple of the New Civilisation": Annie Besant and Freemasonry', Andrew Prescott,
- 'Diversity In Unity? Background and History of the Different Masonic Traditions Within the Craft Lodges of the Dutch Federation of the International Order of Mixed Freemasonry "Le Droit Humain"', Anne van Marion-Weijer.

Het aantal Nederlandse bijdragen is groot. Dit boek werpt een heel nieuw licht op de vrijmetselarij, waarvan tot nu toe vooral de geschiedenis van masculiene organisaties werd belicht, en is dan ook de investering waard.

Publicatiegegevens: Alexandra Heidle/Jan A.M. Snoek (red.), Women’s Agency and Rituals in Mixed and Female Masonic Orders, (Aries book series 8) Brill, Leiden 2008. ISBN 978-90-04-17239-5, 450 pp., prijs: € 139,-.

Nieuws van het CRF

Het Centre for Research into Freemasonry and Fraternity aan de Universiteit van Sheffield, laat weten dat zij een samenwerkingsovereenkomst heeft getekend met de University of Los Angeles in California (UCLA). Dit zal de uitwisseling van medewerkers en gezamenlijke onderzoeksprojecten op het vakgebied ten goede komen.

Ander nieuws is dat het digitale artikel '"Men are not to be essentially distinguished…" Cosmopolitan Foundations of Freemasonry' door Andreas Önnerfors is toegevoegd aan de Working Papers op de website van het CRF.

Op 13 oktober wordt zal een filmvertoning plaatsvinden in The Showroom Cinema in Sheffield, gevolgd door een panel discussie. Voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog 1942 wordt daarbij op groot doek de film Forces Occultes van regisseur Paul Rich (pseudoniem Jean Mamy) vertoont. Deze nazi propaganda film werd in Vichy in Frankrijk gefilmd in 1942 en uitgebracht in 1943. Het verhaal volgt de carriere van een jonge wethouder, die lid wordt van een vrijmetselaarsloges. Vervolgens komt hij tot de overtuiging dat deze, net als de Joden, Frankrijk in een oorlog met Duitsland willen brengen. Uiteraard is dit gegeven fictief en alleen vanwege anti-maconnieke propaganda doeleinden ingegeven. Na de bevrijding werden scriptschrijver Jean Marquès-Rivière, producent Robert Muzard en regisseur Mamy gestraft voor hun samenwerking met de bezetter. Op 25 november 1945 werd Muzard, directeur van het tijdschrift Ciné-Mondial veroordeeld tot 3 jaar cel. Marquès-Rivière werd het burgerschap ontnomen en ter dood veroordeeld, net als Mamy, journalist van de Nazi-krant Au pilori.
Informatie over vertoning is te vinden op de website van het CRF. Ze is ook opgenomen in de Internet Movie Database en in vijf delen te zien op Youtube. Een andere bioscoopvertoning vindt plaats op 21 oktober 2008 in het Huis van het Vrije Denken, Markt Geraardsbergen, Belgie.

Van oktober tot december wordt een lezingencyclus van het CRF gewijd aan het thema 'Freemasonry and Fraternities in the Middle East'. Het Programma is te vinden op de website van het CRF.

Nieuwe collegereeks in Leiden

In september start aan de Universiteit Leiden een nieuwe collegereeks over de geschiedenis van de vrijmetselarij, verzorgd door de nieuwe hoogleraar voor het vakgebied: prof.dr. Malcolm Davies. De lezingenreeks is is toegankelijk voor alle belangstellenden, zowel reguliere studenten als toehoorders. Het programma is als volgt:

Programma (hoofdpunten) en data
- 12/9/08. Inleiding op het thema: Wat is de vrijmetselarij? De invloed van de vrijmetselarij als geestesstroming en sociaal-cultureel Europees verschijnsel.
- 19/9/08. De Verlichting: De Schotse en Engelse oorsprong van de vrijmetselarij en zijn verspreiding op het continent. Sociabiliteit en het vraagstuk rond toelating van vrouwen.
- 26/9/08. De vroege dichtkunst, drama’s en muziek van de vrijmetselarij. De gemengde ‘La loge de Juste’.
- 10/10/08. De vrijmetselarij in de tijd van de Europese omwentelingen en ‘Sattelzeit’ (1770–1830): De Verlichting maakt plaats voor de Romantiek.
- 17/10/08. De vrijmetselarij in de muziek en literatuur, 1790–1850. De veranderingen in maçonnieke begrippen tijdens de Franse revolutie.
- 24/10/08. Het rituaal, filosofie en politiek van de vrijmetselarij en zijn tegenstanders (1717–1850). Oppositie door de Rooms-katholieke kerk en door politieke groeperingen.
- 31/10/08. Prins Frederik en 19de-eeuwse vrijmetselarij. Vergelijkingen, contrasten en verbanden met andere landen. De ontwikkeling van maçonnieke structuren en denkbeelden, haar maatschappelijke plaats.
- 7/11/08. De ontwikkeling van vrijmetselarij en de esoterie in Europa in de 19de- en vroeg 20ste-eeuw: Invloeden van andere prominente esoterische groeperingen.
- 14/11/08. Maçonnieke rituaal, muziek, drama en literatuur van 1850 tot op heden.
- 21/11/08. De vrijmetselarij en de politiek. Vrijmetselarij in niet-Europese landen: een overzicht (1717–heden).
- 28/11/08. De academische studie van de vrijmetselarij in zijn context in het begin van de 21ste eeuw: Waar zijn de centra van de studie? Wie studeert en hoe? Bronnen en materiaal, gebruiken en behouden. Welke vragen blijven over?

Praktische informatie:
De collegereeks is toegankelijk voor zowel reguliere studenten als belangstellende toehoorders. Inschrijving is verplicht, deelnamekosten zijn (voor niet-studenten) € 140,-. Voor meer informatie en aanmelding: Faculteit Geesteswetenschappen, Mw. Dr. J.G. Mooi, j.g.mooi@let.leidenuniv.nl.

Aansluitende evenementen
- 25/11/08. Inaugurale rede, Prof. Dr. Malcolm Davies, Universiteit Leiden.
- 27-28/11/08. Internationaal symposium The Expression of Freemasonry: Its ritual, oratory, poetry, music, literature, art and architecture. Sprekers: Prof. James Stevens Curl, Prof. Dr. Jeffrey Tyssens, Dr. Andreas Önnerfors, Dr. Andrew Pink, Dr. Max de Haan, Drs. Andréa Kroon, Diane Clements e.a. Inschrijving verplicht, deelnamekosten niet inbegrepen bij de collegereeks. Informatie en aanmelding: f.m.conference.leiden08@gmail.com.

De Archeometer

Markies Alexandre Saint-Yves d'Alveydre (1842-1909) ontwikkelde een allesomvattend esoterisch-mathematisch systeem, dat hij de Archeometer noemde. Het system werd na zijn dood in Frankrijk gepubliceerd onder redactie van Papus in 1911 en werd erg populair in esoterische kringen. Onder redactie van Joscelyn Godwin is nu een heruitgave verschenen van deze editie van 1911. De heruitgave bevat 150 extra pagina’s met ander relevant materiaal, dat niet in de oorspronkelijke editie was opgenomen. De inhoudsopgave is als volgt:

- Joscelyn Godwin, 'Introduction: The Creation of a Universal System: Saint-Yves d'Alveydre and the Origins of His Archeometer' (ook online beschikbaar),
- Appendix I. 'THE ARCHEOMETER, from La Gnose (1909-1912)', signed ‘T.’ (= René Guénon and Alexandre-Thomas Marnès),
- Appendix II. Jean Reyor (pseud. Maurice Clavelle), 'Saint-Yves d'Alveydre and the Archeometer',
- Appendix III. Rouxe, Kabbalistic Theory of Music.
- Appendix IV. T. Basilide (pseud. Patrice Genty), 'On the "Theogony of the Patriarchs"',
- Appendix V. Robert Amadou, 'The Sorbonne Library's: Saint- Yves d'Alveydre Collection'.

Publicatiegegevens: Joscelyn Godwin (ed.), The Archeometer: Key To All The Religions & Sciences of Antiquity. Synthetic Reformation of All Contemporary Arts, by Marquis Saint-Yves d'Alveydre, Compiled & Edited by PAPUS (Dr. G. Encausse), (Sacred Science Translation Society) 2008, 500 pag., meer dan 100 illustraties.
Meer informatie over deze en andere heruitgaven van bronteksten door deze uitgever: Sacred Science Translation Society.

De Tafelloge

Wie deze nog voor de herfst naar Londen gaat, valt met zijn neus in de maçonnieke boter. Een tweede tentoonstelling in het Museum of Freemasonry in Londen is namelijk gewijd aan de tafelloge: ‘Square meals: 300 years of masonic dining’. Deze geeft een overzicht van gewone tafelloges en feestelijke banketten vanaf de 18de eeuw, zowel in tijden van overvloed als in magere oorlogsjaren.
Thema’s zijn is de samenkomst van mensen van verschillende afkomst, culturen en religies aan tafel, en de tradities en ceremonien die bij de broedermaaltijd horen, maar er is ook aandacht voor zeldzaam glas, ceramiek en zilver dat bij de diners werd gebruikt. Menukaarten geven een inzicht in het consumptiepatroon van de loges, zoals het 'Masonic Million': een bijeenkomst van 7000 vrijmetselaren in Olympia in 1925 aan kilometerslange tafels. Dit feest vond plaats in het kader van een inzamelingsactie voor de herbouw van Freemasons' Hall, waarin de tentoonstelling nu te zien is.

Vrijmetselarij en vrouwen

Dit jaar is het 100 geleden dat in Engeland de eerste Grootloge werd gesticht, die zowel mannen als vrouwen in de loge toeliet. In Engeland wordt dit jubileum herdacht met een tentoonstelling en publicatie.
Tot en met 19 december 2008 is in het Museum of Freemasonry in Londen de tentoonstelling 'Women and Freemasonry’ te zien. Er is aandacht voor het ontstaan van de Orde, haar veranderende relatie met zowel de traditionele, masculiene vrijmetselarij als met de theosofie, en haar bijdrage aan de emancipatiegeschiedenis. Voor het eerst zal een grote hoeveelheid voorwerpen, archiefmateriaal en regalia van gemengde loges te zien zijn, waaronder materiaal van en over Annie Besant, Francesca Arundale, George Martin, William Cobb en Marion Lindsey Halsey.

De Order of Women Freemasons publiceert ter gelegenheid van het jubileum een historisch overzicht: The Open Door: The Order of Women Freemasons 1908-2008, geschreven door Ann Pilcher-Dayton, archiviste van de Orde. Dit is verkrijgbaar via de museumwinkel en binnenkort ook online te bestellen.

Nieuwe website OVN

Eindelijk is het dan zover. De aangekondigde website van de OVN is vanaf heden online: www.stichtingovn.nl. De website geeft informatie over:

- de geschiedenis van de vrijmetselarij in Nederland
- de stand van wetenschappelijk onderzoek op dit vakgebied
- bronnen voor onderzoek (archieven en bibliotheken, opleidingen en onderzoekscentra, literatuur)
- de doelstellingen, onderzoeksbeurzen en activiteiten van de Stichting OVN.

De website is gericht op een breed publiek, waaronder studenten en algemeen belangstellenden, die (nog) niet bekend zijn met het onderwerp. Het project werd mede mogelijk gemaakt door steun van de Stichting Levi Lassen en (het onderdeel Archiefwijzer) door het VSBfonds. Vorm en techniek werden verzorgd door grafisch ontwerper Frits Deys in samenwerking met webdesigner Kor Dwarshuis. De teksten voor het onderdeel ‘Geschiedenis van de vrijmetselarij in Nederland’ werden verzorgd door academici uit het vakgebied.
Natuurlijk is het nu zaak de website meer bekendheid te geven. Donateurs worden dan ook opgeroepen om op hun eigen website een link naar de OVN-site aan te brengen, en studenten en collega's bij gelegenheid op de site te wijzen. Voor uw medewerking zegt het bestuur u bij voorbaat heel hartelijk dank!

(Overigens is deze weblog/digitale nieuwsbrief voor geregistreerde donateurs toegankelijk via een link in de OVN-website. Op termijn zal ze hierin verder worden geintegreerd.)

Call for Papers: The Expression of Freemasonry

De Leerstoel voor de Geschiedenis van de Vrijmetselarij als Intellectuele Stroming en Sociaal-cultureel Europees Verschijnsel aan de Universiteit Leiden organiseert op 27 en 28 November 2008 het congres The Expression of Freemasonry: Its ritual, oratory, poetry, music, literature, art and architecture. De call for papers luidt als volgt:

'For centuries freemasons have led a separate creative existence behind closed doors. The rituals, orations and poetry used in the lodge use words to express the society’s hopes, aspirations, philosophy and approach to religion and society. The music of the lodge includes songs and larger scale cantatas. Many lodges had an orchestra or at least and organist and a choir. Orchestral and piano pieces without words but incorporating Masonic symbolism have also been composed for lodge use. As well as musicians actors have always found a home in the lodge and some masonic plays even found their way onto the public stage as did some operas. These songs, poems, musical works and dramas range from the amusing to the serious, from the occasional to the esoteric, from bawdy to deeply religious.
Freemasonry and esoteric themes have been widely used by authors in the 19th century in Germany and elsewhere for literary works as well as in our own time in e.g. The Da Vinci Code by Dan Brown. Masonic and esoteric influences are also to be seen in the visual arts; for example paintings and theatre scenery. Freemasonry has exerted an important influence on architecture in general and in the design of lodge buildings in particular. A perhaps unexpected influence is to be seen in garden design where some gardens take the visitor on a journey past masonic or esoteric symbols.
All of these various aspects of Masonic culture need to be recorded and interpreted. And when this vast creative effort by members of a closed brotherhood is set in the wider context of the time, place and the society in which masons wrote and created it sheds light on the evolving place of freemasonry in society as a whole. This causes us to ask questions such as ‘did freemasonry influence social development directly or indirectly or was it itself led by the great upheavals of the Enlightenment, revolutions and wars that have beset the last centuries?’

Organizers
The conference is organized by the Chair for the Study of Freemasonry as an Intellectual Current and a Socio-cultural Phenomenon at the Leiden University in the Netherlands. Speakers will be scholars and students from several academic disciplines. The conference has the support of The Order of Freemasons under the Grand East of The Netherlands, The Cultural Masonic Centre ‘Prince Frederik’ (CMC), The Foundation for the Advancement of Academic Research into the History of Freemasonry in The Netherlands (OVN), The Leiden Institute for the Study of Religions (LISOR), The Sub Department History of Hermetic Philosophy and Related Currents (Univ. of Amsterdam) and departments in other universities.

Call for papers and registration
A summary of potential papers is invited, not exceeding 400 words. Papers on the cultural heritage of movements similar or related to freemasonry including esoteric groups are also welcome. A short CV of 250 words or less must be added. The closing date for submissions is Friday 11 July, 2008. The Conference committee will inform speakers if their concept for a paper has been accepted by 1 August 2008.
The conference will take place in the Lipsius Building of the Leiden University in the Netherlands. The event will be accessible to all who are interested in attending, but due to a limited number of seats registration will be required. Registration fees will be announced shortly. For more information or preliminary registration, please contact the conference organizers at: f.m.conference.leiden08@gmail.com

The conference will be preceded by the inaugural lecture of Professor Malcolm Davies, Chair for the Study of Freemasonry (as an Intellectual Current and a Socio-cultural European Phenomenon) at the University of Leiden on 25 November 2008.
Scholars who are considering attending both events may also be interested in visiting (at their own opportunity) the important major historical collections for the study of freemasonry and western esotericism in The Netherlands: the Cultural Masonic Centre ‘Prince Frederik’ (The library of the Dutch Grand Lodge) in The Hague and/or the Bibliotheca Philosophica Hermetica in Amsterdam. Seating at the inaugural lecture is limited. If you would be interested in attending the lecture please contact: m.g.davies@religion.leidenuniv.nl'

Zeevarende vrijmetselaren

Tijdens het Internationale Congres voor Marine Geschiedenis, dat plaatsvindt op 25 juni 2008 in Old Royal Naval College, Greenwich (UK), zal een sessie gewijd worden aan vrijmetselarijgeschiedenis. Sprekers zijn:

- Dr. Helen Doe en Prof. Roger Burt,'Maritime Masons in Cornwall in the 19th Century',
- Dr. Dan Weinbren, 'Masonic Networks in a 19th Century Port',
- Prof. Andrew Prescott, 'Membership of Masonic Lodges in Some Northern Port Towns, 1780-1830',
- Dr. Andreas Önnerfors, 'Swedish Freemasonry in the Caribbean: a Multinational Lodge in the Port Town of Gustavia on St. Barthélemy around 1800'.
Meer informatie en samenvattingen van papers zijn te vinden op de website.

Dat dit vrijmetselarij en maritieme geschiedenis een 'hot' item is, blijkt uit een geplande publicatie. De Franse organisatie voor maritieme geschiedenis geeft binnenkort de tweede editie uit van het Dictionaire des Marins Francs-macons , een naslagwerk met meer dan 3100 vermeldingen van vrijmetselaren die iets met de zeevaart te maken hadden.
Publicatiegegevens: Dictionaire des Marins Francs-maçons. Gens de mer et professions connexes aux XVIIIe, XIXe et XXe siècles , Éditions Le Phare de Misaine, 2de editie 2008, 315 pp., ISBN 978-2-9506837-9-3. Prijs: € 19,50 excl. porti.
Bestelling via: Association Ponantaise d’histoire maritime (ASPOMA), aspoma@rllaperouse.org

Vrijmetselarij in Latijns Amerika

Het tweede 'Symposium on the History of Freemasonry and Patriotic Associations in Latin America and the Caribbean' wordt georganiseerd in La Habana op Cuba van 5 tot 8 december 2008. De volledige (Spaanstalige) tekst van de call for papers kan worden opgevraagd bij de organisatie: Lic. Esther Lobaina Oliva, restherl@infomed.sld.cu

Nieuws van het CRFF

Van het Centre for Research into Freemasonry and Fraternalism (CRFF) aan de Universiteit Sheffield ontving de OVN een aantal nieuwsberichten, die wij graag aan u doorgegeven:

Nieuw online tijdschrift
Om de uitwisseling van onderzoeksgegevens te bevorderen tussen academici met interesse in de geschiedenis van de vrijmetselarij, is het Centre for Research into Freemasonry aan de Universiteit Sheffield begonnen met een online tijdschrift: CRFF Working Paper Series (ISSN 1756-7645). Daarop zijn thans drie artikelen gratis te downloaden:

- 'Editorial', Andreas Önnerfors,
- 'A History of British Freemasonry 1425-2000', Andrew Prescott,
- 'Researching Freemasonry: Where Are We?', J.A.M. Snoek.

Vooral het laatste artikel van OVN-bestuurslid Jan Snoek verdient aandacht, omdat het voor het eerst de stand van onderzoek op het vakgebied overzichtelijk in kaart brengt.

Nieuw vaktijdschrift en boekenreeks
Verder bereid het CRFF een nieuw, academisch tijdschrift voor het vakgebied voor. Het Journal for Research into Freemasonry and Fraternalism zal in 2009 verschijnen by Equinox Publishers. Daarnaast zal de boekenserie Sheffield Studies in the History of Freemasonry and Fraternalism worden opgezet, waarbinnen bijvoorbeeld proefschriften kunnen worden gepubliceerd.

Oprichting Zweedse vakorganisatie
Tijdens het congres van Zweedse historici in Lund in april 2008, is het Swedish Academic Network for Research into Freemasonry and Associational Life (SAFFS) in het leven geroepen. De eerste activiteiten van het netwerk bestond uit het organiseren van een sessie over vrijmetselarij in de 18de eeuw op het genoemde congres. Meer informatie: dr. Andreas Önnerfors, director CRFF, A.Onnerfors@sheffield.ac.uk.

ICHF 2009

In 2007 werd het eerste International Conference on the History of Freemasonry (ICHF) in Edinburgh met veel enthousiasme ontvangen. Er waren meer dan 60 sprekers uit alle werelddelen, die in drie dagen van drie parallelsessies verslag deden van hun onderzoek. Het congres heeft daarmee behalve een vakinhoudelijke betekenis ook een belangrijk netwerkelement gekregen.
De organisatie kreeg echter ook behoorlijk wat kritiek. Zo waren de inschrijfkosten hoog (in 2009 zal dat ca. 250 pond zijn) en werd zelfs sprekers geen tegemoetkoming geboden, waardoor verschillende academici en studenten op het vakgebied niet konden deelnemen. En hoewel het lezingenaanbod zeer divers was, betekent de keuze voor parallelsessies dat iedere deelnemer slechts 1/3 van het programma konden volgen en daarbij vaak moest kiezen tussen twee voor hem/haar relevante thema's.
Het tweede ICHF zal plaatsvinden in Edinburgh van 29 tot 31 mei 2008. Het evenement staat dit maal in het teken van de 250-ste geboortedag van Robert Burns. Een uitgebreide vooraankondiging is te vinden op de website van het organisatiebureau, waaraan de coordinatie is uitbesteed.

Nieuwe publicaties

Vrijmetselarij in Rusland
In de serie Slavica Occitania van de Universiteit van Toulouse verscheen in 2007 een themanummer getiteld La franc-maçonnerie et la culture russe van 600 pagina's.

Rituelen van de hoge graden
'An introduction into the High degrees of freemasonry', een hoofdstuk uit Henrik Bogdan's Western Esotericism and Rituals of Initiation, SUNY Press 2006, is online beschikbaar gemaakt op de Italiaanse maçonnieke website Pietre Stones.

MA-scriptie over occulte bibliotheken

Wie geinteresseerd is in bibliotheekcollecties op het vakgebied van westerse esoterie en vrijmetselarij, zal hebben gemerkt dat openbare bibliotheken dergelijke literatuur traditioneel onderbrengen in rubrieken als 'occultisme' en 'bijgeloof'.
Cecile Dubuis, thans bibliothecaris bij het University College London, wijdde een MA-scriptie aan het onderwerp. Deze is kosteloos als pdf te downloaden. In de tekst komen zowel classificatiesystemen, als diverse collecties op het vakgebied en de traditionele houding van het bibliotheekwezen ten opzichte van het onderwep aan de orde.
(met dank aan Rick Sheridan voor de tip)

Call for papers CCWE

In Cambridge wordt op 11 oktober 2008 het 2de congres van het Cambridge Centre for the study of Western Esotericism georganiseerd. Het thema is 'Western Esotericism & the Arts' (een onderwerp dat na het OVN congres in 2005 steeds opnieuw door organisaties op het vakgebied als congresthema is gekozen). De call for papers luidt als volgt:

'Artists in the literary, musical and visual fields have long been influenced by and involved with esoteric teachings and practices, some of these connections are well known, Botticelli and astrology, Mozart and Freemasonry, Yeats and the Hermetic Order of the Golden Dawn, but many remain less known or hidden, so that the extent and importance of these influences tends to have been underestimated or unrecognised.
Papers are invited which look at Western Esotericism and the Arts, from a variety of academic and practitioner disciplines. Please send an email of your abstract in a hundred words to Dr Sophia Wellbeloved: sophia@gurdjieff-books.net. Deadline is 31 May 2008.

The Cambridge Centre for the study of Western Esotericism is independent of any academic or esoteric communities, the co-ordinators share an interest in the need for a wider dialogue between scholars and practitioners in the field of Western Esotericism and in the establishment of a secular space in which an interdisciplinary network can thrive. See further details at www.ccwe.wordpress.com.'

Leerstoel in Cuba

Hoezeer de studie van de vrijmetselarij in academische kringen wereldwijd in opmars is, blijkt wel uit de recente oprichting van een academisch onderzoekscentrum en netwerk in Cuba, gericht op de de studie van vrijmetselarij in Latijns Amerika en het Caribisch gebied. Professor Eduardo Torres Cuevas werd als director van dit nieuwe centrum aangewezen. In december 2008 zal een congres in La Habana opnieuw aandacht vragen voor de geschiedenis van de vrijmetselarij in Cuba, Latijns Amerika en de Caribische eilanden.

Nieuwe editie Archiefwijzer

Als gevolg van onverwacht grote belangstelling is de gehele 1ste editie van de Archiefwijzer maçonnieke archieven alweer vergeven aan belangstellenden. De OVN bereidt dan ook een 2de editie voor, waarin bovendien adreswijzigingen en aanvullingen op de vermelde archiefgegevens zijn opgenomen. Donateurs worden daarom opgeroepen om eventuele correcties en wijzigingen door te geven aan het bekende adres. De nieuwe druk zal over ca. 3 weken gereed zijn en kan worden aangeboden tegen kostprijs (€ 10,- + porti).

Nieuwe medewerker CRF

Het Centre for Research into Freemasonry aan de Universiteit van sheffield wordt sinds kort versterkt door een nieuwe 'Research Support Coordinator': Dorothe Sommer, MA.
Sommer is afkomstig uit Duitsland, waar zij Politieke geschiedenis van het Midden Oosten en Rhetoriek studeerde. Zij behaalde haar M.A. echter aan de Universiteit van Tel Aviv. Thans verricht zij naast haar werkzaamheden voor het CRF een promotieonderzoek naar de geschiedenis van de loges onder de Grand Lodge of Scotland in Syria en Libanon aan het eind van het Ottomaanse rijk. De komende lezingenreeks van het CRF zal dan ook ingaan op de geschiedenis van de vrijmetselarij in het Midden Oosten.
Sommer is te bereiken via email: d.sommer@sheffield.ac.uk

Verslag studiedag GODF

Van het Centre for Research into Freemasonry aan de Universiteit van Sheffield ontvingen we een verslag van een recente studiedag rond het thema 'Can Freemasonry be Secular?', die op 2 februari 2008 plaatsvond in Londen:

'By invitation of the Grand Orient de France freemasons in the UK, a public scholarly seminar took place in London 2nd of February [...] The following abstracts give an impression of the general outline of the event:

Priest-wrought and law-protected? Approaches to the History of Secularism and Laïcité in Great Britain, by prof. Andrew Prescott
Laïcité is a French concept that has no exact translation in English. It is a term used to describe the movement to ensure the separation of church and state. The fact that this French word is not used in English might be taken as meaning that the concept has also failed to take root in Britain. However, we nevertheless think of modern Britain as a secular society. In France, Freemasonry has been at the vanguard of the movement for the separation of church and state. In the nineteenth century, a number of British radicals who thought the influence of the church in British life a bad thing were also interested in how far Freemasonry in the French tradition might be used to advance the secularisation of the British society. The best known of these radicals was the atheist Charles Bradlaugh. This paper explores how far the nineteenth-century British free-thought movement was related to parallel movements abroad, and argues that this historic dimension is important in understanding modern issues of multi-culturalism and religious tolerance.

History of Belgium's Freemasonry Progress and Secularism, by 
prof. Jeffrey Tyssens
Belgian Freemasonry is a typical example of what is sometimes referred to as “Latin” freemasonry. In its confrontation with Roman Catholic clericalism, Belgian lodges developed a militant anticlerical stance at an early stage and became essential actors in liberal politics and secular counterculture. Eventually, they also became the locus where more radical ideas –socialist or even anarchist– could be discussed. If this political militancy faded away, they retained their character of thought societies with a distinctive secular flavour.

The social impact of French Freemasonry over three centuries: a global approach, by Pierre Mollier
One of the most important debates in French masonic historiography concerns freemasonry's contribution to the broader development of French social and political life. As a large number of masons were active in French politics between 1880 and 1940, historians and the general public in France have tended to assume that masonry has been, and is still, deeply involved with social and political affairs. It is therefore necessary to enquire: when did French freemasonry first develop this image and to what extent did freemasonry's many political adherents carry their masonic ideals into the public arena? Was this the outcome of historical development brought about by historical circumstance, or is there something more deeply rooted within the French craft, inherited from its earliest years?

(Quoted from logehiram.com/conf-eng/)'

Calls for papers EASR / ESSWE

Van de Leerstoelgroep Hermetische filosofie en verwante stromingen ontvingen wij de volgende calls for papers:

EASR
'Papers are invited for two panels on the academic study of esotericism at the annual conference of the European Association for the Study of Religion (EASR), 7-11 September 2008, Brno, Czech Republic. The panels ‘The Political Temptations of Western Esotericism’ and ‘Ex Oriente Lux: The Presence of Western Esotericism in Eastern Europe' are organized by the Center for History of Hermetic Philosophy and Related Currents at the University of Amsterdam in collaboration with the European Society for the Study of Western Esotericism (ESSWE).
Deadline for abstracts is 24 april 2008! For more information and registration see: http://www.phil.muni.cz/relig/easr2008/.
For the full text of the call for papers and submission of proposals, please contact: Osvald Vasicek, MA (o.vasicek@uva.nl)'

ESSWE
The second International Conference of the European Society for the Study of Western Esotericism (ESSWE) will take place in Strasbourg, July 2009. For more information, please see the website: www.esswe.org.

Returned From Russia

Op donderdagmiddag 3 april 2008 vindt in het Nationaal Archief te Den Haag een symposium plaats: 'Returned from Russia. Nazi Archival Plunder in Western Europe and Recent Restitution Issues'.
Sprekers zijn de auteurs van het gelijknamige boek, dat eerder op deze website werd aangekondigd (zie rubriek Archief). Het boek, waarin ook de lotgevallen van maçonnieke archieven in oorlogstijd worden genoemd, is op deze middag met korting aan te schaffen.
Het aantal plaatsen is beperkt; geinteresseerden kunnen zich tot 28 maart opgeven via: afsprakenbureau@nationaalarchief.nl.

CESNUR 2008

Het jaarlijkse congres van het Centre for Studies on New Religions (CESNUR) vindt dit maal plaats in Londen in april. Binnen het zeer omvangrijke programma is een sessie gewijd aan het thema 'From Ancient Wisdom and Freemasonry to New Age'. Sprekers zijn onder meer Jean-Pierre Laurent (École Pratique des Hautes Etudes, Sorbonne University, Paris) over 'Freemasonry and Religion in Paris: How to Cast a Glance Upon Some Preconceived Ideas?' en Róbert Péter (University of Szeged) over 'Twenty Years of Scholarship on British Freemasonry'. Meer informatie is te vinden op de congres website.

Pierre-Théodore Verhaegen Leerstoel

Jaarlijks organiseert de Pierre-Théodore Verhaegen Leerstoel van de Vrije Universiteit Brussel een lezingenreeks over vrijmetselarij. Dit jaar werd deze op 18 maart j.l. geopend met een voordracht van prof.dr. Malcolm Davies: 'The Arts of Poetry and Music in La Lire Maçonne, 1763-1787'. Nog op het programma staan:

- 15 april: 'Francs-Maçonneries pré-révolutionnaires et identités politiques. Théâtre, livres, circulation des idées aux années ‘80 du XVIIIe siècle', Prof. Gerardo Tocchini (Universiteit Venetië);

- 22 april: 'Hedendaagse kunst als levensoriëntatie', Prof. Willem Elias (Vrije Universiteit Brussel) & Paul Van Gysegem;

- 29 april: 'Franc-maçonnerie et beaux-arts en Belgique au tournant des XVIIIe et XIXe siècles', Prof. Christophe Loir (Université Libre de Bruxelles).

Tijdstip: 19.00 uur. Locatie: Vrije Universiteit Brussel, Auditorium C van de VUB-Aula, Campus Etterbeek (toegang 6 langs de Triomflaan, toegang 13 langs de Pleinlaan). Aanmelding (tot 5 dagen voor aanvang) is verplicht bij de Dienst Ceremonien: ceremonien@vub.ac.be.

Geheime genootschappen

'Geheime genootschappen laten, zelfs als ze niet bestaan, talrijke sporen na: ze roepen immers grenzeloze nieuwsgierigheid op, die vroeg of laat haar neerslag vindt in archieven en bibliotheken. Ook het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis bewaart vele documenten van en over interessante, belangrijke, curieuze en vermeende geheime genootschappen en clandestiene groeperingen van heinde en verre'. De website van het IISG te Amsterdam geeft een beknopte beschrijving van haar verschillende collectiedelen over geheime (politieke en andere) genootschappen, waaronder ook de vrijmetselarij.

Nieuwe dissertatie

Andrew Pink attendeerde ons op een nieuwe dissertatie op het vakgebied: David I. Harrison, The Masonic Enlightenment: Symbolism, Transition and Change in English Freemasonry during the Eighteenth Century, University of Liverpool 2008. De samenvatting luidt als volgt:

'This study investigates the transitional phases of English Freemasonry from the mid-seventeenth century into what can be described as a Masonic Enlightenment during the eighteenth century. This movement was part of a wider enterprising evolution led by the Newtonian experimental natural philosopher Dr. John Theophilus Desaguliers and James Anderson, both members of the London based Grand Lodge founded in 1717 and both staunch Hanoverians. The ritual, along with the accompanying Masonic symbolism, quickly became adopted into what would become known as ‘Modern’ Freemasonry, which spread its influence around England.

One of the aims of this thesis is to assess why it was embraced by some areas, yet rejected by others, such as York. Scholarship to date has avoided analysis of the Masonic ritual, with Freemasonry being seen as a secret society, and many of the original documentation relating to Masonic lodges being held in private collections. The United Grand Lodge of England has only recently opened its archive and library to the public, though this has only revealed how much documentary material has either been lost or destroyed. An example of this is the absence of personal correspondence relating to Desaguliers’ Masonic ritual changes, despite the evidence that changes where made by him. An objective of this dissertation is to examine why the development of ‘Modern’ Freemasonry was so successful, and why Desaguliers, and other members of the Royal Society were attracted to the Craft.

The study will also assess the fermentation of Freemasonry as it transmuted from the ‘operative’ society into a more ‘speculative’ one during the seventeenth century. Precious little academic work has been published on this aspect of the society, and this study will analyse the contributions of Christopher Wren and Isaac Newton on the development of the Craft, concentrating on their emphasis upon the search for the divine measurement of Solomon’s Temple. The later changes to the Masonic ritual reflected their work, displaying themes for the search of lost ancient knowledge set against the backdrop of the construction of Solomon’s Temple. In this Masonic quest the ethos of Freemasonry became shaped by fashionable and attractive concepts of the ‘New Science’ merging with the ‘Old Science’ of magic and alchemy. These concepts which became appealing in the light of the social and political atmosphere of the Whig Oligarchy of early eighteenth century England, will also be dis cussed, the study concluding with an examination of the overall contribution of the Masonic Enlightenment on English society.'

Even voorstellen (II)

In het kader van het voorstelrondje van de bestuursleden van de Stichting OVN, is dit maal onze secretaris aan de beurt:

Mw. dr. Marty Bax (1956) is medeoprichter en sinds 2001 secretaris van de OVN.
Na een opleiding tot schilderes en lerares heeft zij een studie kunstgeschiedenis gevolgd aan de Vrije Universiteit te Amsterdam, die zij in 1987 afrondde. Bax’s interesse in kunsthistorische thema’s is altijd enigszins afwijkend van de gangbare norm geweest. Zo bestudeerde zij het vroege werk van leden van de Cobragroep in relatie tot de kindertekening en vond in particuliere collecties heel vroeg Cobrawerk terug. Haar eindscriptie had de (in de Amerikaanse receptiegeschiedenis ontkende) relatie tussen Japanse kalligrafie en het werk van abstract-expressionist Franz Kline (1910-1962) tot onderwerp. Tijdens een stage als assistent-conservator in het Haags Gemeentemuseum bij de expositie The spiritual in art: abstract painting 1890-1985, ontdekte zij dat er een grote lacune en vele misverstanden bestonden over de manier waarop de westerse esoterie van invloed is geweest op de kunst. Aan dit onderwerp wijdde zij dan ook een interdisciplinair promotieonderzoek, dat resulteerde in de dissertatie Het web der schepping. Theosofie en kunst in Nederland van Lauweriks tot Mondriaan (SUN, Amsterdam 2006).

Naast haar onderzoek is Bax sinds 1987 werkzaam als zelfstandig kunsthistoricus werkzaam voor haar bedrijf, Bax Art Concepts & Services te Amsterdam, dat voor musea en andere instellingen exposities en projecten, lezingen en cursussen, onderzoek en publicaties verzorgt. Voorbeelden van voormalige projecten met betrekking tot de westerse esoterie zijn: Mondriaan aan de Amstel 1892-1912 (Gemeen¬tearchief Amsterdam 1994), Okkultismus und Avantgarde 1900-1915 (Schirn Kunsthalle 1995), Ferdinand Hodler - Piet Mondrian. Eine Begegnung (Aargauer Kunsthaus 1998), Bloeiende symbolen. Bloemen in de kunst van het fin de siècle (Noordbrabants Museum 1999), Leven in een verzameling. De collectie Meentwijck (Singer Museum 2000), Organische architectuur. Mens en natuur als inspiratie voor het bouwen (Beurs van Berlage 2002), In het diepst van mijn gedachten… Symbolisme in Nederland 1890-1935 (Drents Museum 2004) en Traces du Sacré (Centre Pompidou 2008).
Bax is voorts een aantal jaren verantwoordelijk geweest voor de bedrijfsvoering van galerie Steendrukkerij Amsterdam en was hoofdredacteur van het kunsttijdschrift Jong Holland. Sinds 1990 is schrijft zij kunstkritieken voor Het Financieele Dagblad.
Vanuit haar beroepspraktijk heeft Bax zich gespecialiseerd in archiefonderzoek, waaronder genealogisch onderzoek, huizenonderzoek en prosopografisch onderzoek, welke binnen de kunstgeschiedenis eveneens zelden bewandelde paden vormen.

In het bestuur van de OVN brengt Bax brede organisatorische vaardigheden en een grote kennis van het archiefwezen in, alsmede inhoudelijke kennis van westers-esoterische stromingen met een relatie tot de vrijmetselarij, zoals theosofie en antroposofie.

Vrijmetselarij en Britse expansiegeschiedenis

In 2007 verscheen een belangrijke publicatie over de rol van de vrijmetselarij in de westerse expansiegeschiedenis, dat nog niet veel aandacht in de Nederlandse pers heeft gehad. Prof. Jessica Harland Jacobs schreef een omvangrijke publicatie, waarin zij de rol van de vrijmetselarij in het Britse koloniale tijdperk beschrijft. Een uitgebreide recensie is te vinden op H-Net.

Publicatiegegevens: Jessica L. Harland-Jacobs, Builders of Empire. Freemasonry and British Imperialism, 1717-1927, Chapel Hill: University of North Carolina Press, 2007, ISBN 978-0-8078-3088-8. Prijs: $ 39,90.

Vrijmetselarij en de pers

Om zijn aanstelling als directeur van het Centre for Research into Freemasonry aan de Universiteit van Sheffield te markeren, zal Dr. Andreas Önnerfors op 13 maart 2008 een lezing verzorgen rond het thema: ‘Press between the Private and the Public: Freemasonry as a Topic in 18th-Century Journals’. De aankondiging geeft hiervan een samenvatting:

The establishment of freemasonry in Great Britain and Europe runs parallel to the development of enlightenment culture. As many historians have pointed out, this period is characterised by the emerge of new forms of sociability and social space. Reinhart Koselleck speaks about ‘the secret’ and ‘the public’ as a ‘twin pair’ of Enlightenment. The secret in the sense of a new private space (where freemasonry and other fraternal organisations have a given place) and the public (especially the press) have been analysed as two fields with few interrelations. But when it comes to the analysis of freemasonry, this distinction is blurred. Not only is freemasonry vastly treated in the very special and popular genre of exposures, it emerged also as a standard topic of 18th century journals, magazines and newspapers both in the centres and peripheries of European enlightenment. How private was the secret and how secret was the public? At the end of the 18th century there is even the development towards the first purely masonic journals in Europe with 'Journal für Freymaurer' (Vienna, 1784-1787) as the pioneer and 'Freemason’s Magazine' (London, 1793-1797) as the second example. This lecture will for the first time ever explore the content of these two major journals in a comparative perspective. Despite of the differences in time, language and place of their edition, these two journals have many features in common. They are also an interesting source for the analysis of European thought at the dawn of the French revolution and in its direct aftermath. Freemasonry as a topic in 18th-Century journals is on the interface between the private and the public.

Lezing: 13/03/2008, 17.15 uur, Conference room, Douglas-Knoop-Centre, 34 Gell Street, Sheffield, UK. Na afloop vindt een receptie plaats. Voor informatie en aanmelding: crf@sheffield.ac.uk.

George Washington Masonic Memorial

In april 2008 zal in het George Washington Masonic Memorial (USA) een nieuwe permanente opstelling over de geschiedenis van de Amerikaanse vrijmetselarij worden geopend, verzorgd door conservator Mark Tabbert. Centraal staan de symboliek van de ruwe en cubieke steen, en het leven van vier bekende vrijmetselaren: George Washington, Benjamin Franklin, Andrew Jackson en Harry Truman. Een meer uitgebreide beschrijving is te vinden op de Italiaanse website Pietre Stones Review of Freemasonry.
.

Call for papers CMRC 2008

Het 10de internationale congres van het Canonbury Masonic Research Centre in Londen zal plaatsvinden in oktober 2008. Dit maal is het thema: ‘Freemasonry And The Sciences. Natural & Supernatural’. Een uitgebreide call for papers is beschikbaar op de website van het CMRC.

Library & Museum for Freemasonry

De erkenning van de vrijmetselarij als onderdeel van ons collectieve historische erfgoed is in Engeland al veel verder gevorderd dan in Nederland. Zo is de Library & Museum for Freemasonry recentelijk toegevoegd aan The Museum Mile, een toeristenroute langs de meest belangrijke musea in Londen, mede dankzij steun van locale overheden en het kantoor van de burgemeester.

In het museum is tot 9 mei 2008 de tentoonstelling ‘Recognising London: The Centenary of London Grand Rank’ te zien. In December 1907 werd de London Rank (tegenwoordig London Grand Rank genoemd) ingesteld door de toenmailige Grootmeester, de Duke of Connaught, als een systeem waarmee Londense loges leden voor lange en belangrijke diensten konden eren.
In 1983 vierde de LGRA haar 75ste jubileum en werd een Heritage and Educational Trust (ergoedfonds) opgezet, waarmee de studie van de vrijmetselarij wordt bevorderd en maconnieke memorabilia en boeken worden aangekocht om ze voor het nageslacht te bewaren. De tentoonstelling toont veel van deze aankopen en illustreert de geschiedenis van de LGRA.

Nieuws van het CRF

Van Andreas Onnerfors, director van het Centre for Research into Freemasonry, ontvingen we nieuws dat we graag aan u doorgeven:

- Inmiddels is meer informatie bekend over de MA-opleiding ‘History of Freemasonry and Fraternalism’, die in 2008-2009 aan de Universiteit van Sheffield wordt aangeboden. Meer informatie is te vinden op: www.sheffield.ac.uk/history/ma/freemasonry

- De International Conference on the History of Freemasonry in Edinburgh krijgt een vervolg. Een call for papers is binnenkort beschikbaar op www.ichfonline.org.

- Er is een nieuwe dissertatie op het vakgebied voltooid: Dr. Kristiane Hasselmann, Die Rituale der Freimaurer Performative Grundlegungen eines bürgerlichen Habitus im 18. Jahrhundert, te verschijnen bij Transcript-Publishers.

- Er is een nieuwe Engelstalige vertaling van een belangrijke publicatie voorhanden: Dr. Stefan-Ludwig Hoffmanns, The Politics of Sociability. Freemasonry and German Civil Society, 1840-1918, The University of Michigan Press 2007, ISBN 978-0-472-11573-0. Prijs: $ 70.

- Table ronde: ‘Les réseaux maçonniques dans le monde des Lumières’, 3/04/2008, Université de Paris Sorbonne Paris IV, Salle des Actes. Sprekers:
- Charles Porset (cellf 17e-18e, UMR 8599, CNRS), titel n.n.t.b.,
- Pierre-Yves Beaurepaire (Université de Nice-Sophia Antipolis & Institut Universitaire de France),
‘Les réseaux de correspondance maçonnique au siècle des Lumières’’;
- Petri Mirala (Université d’Helsinki, Finlande), ‘Irish masons, conservatism and radicalism’;
- Jean Mondot (Université Michel Montaigne, Bordeaux), ‘Réseaux allemands : les Illuminaten’;
- Antonio Trempus (Université de Venise), ‘Jésuites et francs-maçons en régime habsbourgeois’
- Jean-Marie Mercier & Thierry Zarcone (CNRS), ‘Naissance, affirmation et déclin d’un vaste réseau de correspondance maçonnique ou l’échec du rêve hégémonique de la franc-maçonnerie avignonnaise au milieu du XVIIIe siècle’
- Cécile Révauger (Université Michel Montaigne, Bordeaux), ‘Le Monde maçonnique des Lumières (Europe-Amériques). Dictionnaire prosopographique’.

Geroofde archieven

Gedurende de Tweede Wereldoorlog hebben diverse Naziorganisaties zich beziggehouden met de roof van archieven en cultuurgoed uit bezet Europa. Geroofde stukken omvatten archieven van regering, geheime diensten en militie, tot archieven van vakbonden, vrijmetselaarsorden en Joodse organisaties, en persoonlijke documenten van vooraanstaande maatschappelijke of politieke figuren. Aan het einde van de oorlog werden deze geroofde archieven ontdekt door het Russische Rode Leger en in beslag genomen. Pas in 1996, toen de Russische Federatie toetrad tot de Raad van Europa, begonnen onderhandelingen die uiteindelijk tot de teruggave van (een deel van) de archieven zouden leiden.
Een nieuw boek van de hand van historica Patricia Kennedy Grimsted, voormalig conservator van de Bibliotheca Rosenthaliana F.J. Hoogewoud, en voormalig Rijksarchivaris Eric Ketelaar, beschrijft de geschiedenis, inhoud, roof en restitutie van de diverse archieven. Daarbij komen ook belangrijke maçonnieke archieven uit Nederland en Luxemburg aan de orde. De inhoudsopgave is als volgt:

I—From Nazi Plunder to Russian Restitution (Patricia Kennedy Grimsted)
A. Patterns of Nazi Archival Plunder and Postwar Soviet Seizure1. The Reichsarchiv, the Foreign Office and Military Records;
2. Archival Loot of the Security Services (RSHA) and Military Intelligence (Abwehr);
3. Archival Loot of the Einsatzstab Reichsleiter Rosenberg (ERR);
B. From the Soviet ‘Special Archive’ to Russian Restitution
4. Soviet Captured Records and the ‘Special Archive’;
5. Russian versus Soviet restitution;
II —Twice-Captured Archives Come Home to Western Europe
6. F rance: The Return of Looted French Archives. The Case of the Library and Archives of the Alliance Israélite Universelle (Jean-Claude Kuperminc);
7. Belgium: Papieren Bitte!’ The Confiscation and Restitution of Belgian Archives and Libraries (1940-2003) (Michel Vermote and Jacques Lust);
8. The Netherlands: Dutch Archives Return from Moscow (Eric Ketelaar); Dutch-Jewish Archives Come Home from East and West (Odette Vlessing); In Between a Thousand Files –Data on my Dutch Family (Ruben Vis);
9. Luxembourg: Restitution of Masonic Archives to the Grand Duchy of Luxembourg (Serge Hoffman);
10. The Rothschild Archive: The Return of the Austrian Rothschild Archives (Victor Gray);
- List of Russian Legal Instruments Related to the Return of Displaced Cultural Treasures from the Second World War;
- Bibliography.

Publicatiegegevens: Patricia Kennedy Grimsted/F.J. Hoogewoud/Eric Ketelaar (eds.), Returned from Russia: Nazi Archival Plunder in Western Europe and Recent Restitution Issues, (Institute of Art and Law), verwacht 2008. Prijs € 40, - + € 8,- porti binnen Europa. Bestellingen: publications@ial.uk.com.

Congres 'Geheime Kennis'

Op vrijdag 25 januari j.l. vond in de Koninklijke Bibliotheek te Den Haag een congres plaats rond het thema 'Geheime kennis. De bijzondere archieven en bibliotheken van maconnieke en esoterische organisaties in Nederland'. Maar liefst 175 deelnemers namen deel, waaronder medewerkers van stads- en gemeentearchieven, bibliotheken en universiteiten, als ook bestuursleden en leden van de vier Nederlandse vrijmetselaarsorden, de theosofische en antroposofische vereniging en de vereniging van spiritualisten.

Prof.dr. Anton van de Sande belichtte de geschiedenis van het Cultureel Maconniek Centrum 'Prins Frederik'. Dit omvat de archieven van de Orde van Vrijmetselaren onder het Grootoosten der Nederlanden
, als ook de archieven van ca. 50 aangesloten loges uit de periode vanaf 1756. In de 19de eeuw verwierf Grootmeester Prins Frederik de Bibliotheca Klossiana, een grote verzameling werken over de geschiedenis van de vrijmetselarij van de arts Georg Kloss. Van hieruit groeide de huidige Ordebibliotheek. Na het overlijden van Prins Frederik werd zijn maconnieke legaat aan de collectie toegevoegd. Hoewel een deel van de verzamelingen in de Tweede Wereldoorlog verloren ging, is ze na 1945 steeds verder uitgebreid, onder meer dankzij door inspanningen van conservator Beitj Croiset van Uchelen. Thans behuist het C.M.C een van de belangrijkste collecties op het vakgebied ter wereld.

Prof.dr. Wouter Hanegraaff sprak over de geschiedenis van de Bibliotheca Philosophica Hermetica te Amsterdam. Deze collectie op het gebied van de hermetsiche filosofie en westerse esoterie werd in 1957 gevormd in particulier bezit door J.R. Ritman. In 1993 werd ze als bijzonder nationaal erfgoed erkend door plaatsing op de Wet Behoud Cultuurbezit. In 2005 werd de kerncollectie, de belangrijkste ter wereld op dit vakgebied, vervolgens aangekocht door de Staat der Nederlanden. In komende jaren zal de collectie verhuizen naar het monumentale 'Huis met de Hoofden' te Amsterdam.

Drs. Elly Verzaal, vakreferente voor 'Esoterische Wetenschappen' van de Koninklijke Bibliotheek, belichtte de verscheidenheid van deze minder bekende deelcollectie. Ze omvat werken van hekserij, waarzeggerij en bijgeloof, tot 19de-eeuws occultisme en recent wetenschappelijk onderzoek naar westerse esoterie. Van belang voor geinteresseerden in de geschiedenis van het spiritsme is bijvoorbeeld de collectie parapsychologie met het archief Zorab. Daarnaast omvat de collectie vrijmetselarij een legaat van Beitj Croiset van Uchelen, en de collectie theosofie bruiklenen uit de Bibliotheek van de Theosofische Vereniging.

Drs. Andréa Kroon, voorzitter van de OVN, deed verslag van het inventarisatieproject van maconnieke archieven in openbare collecties, zoals gemeentearchieven en universiteitsbibliotheken. In totaal werden in 57 Nederlandse instellingen maar liefst 22 complete logearchieven geteld, evenals enkele honderden documenten van individuele vrijmetselaren. De gegevens zijn gepubliceerd in een handige onderzoeksgids, de Archiefwijzer maconnieke archieven.
Kroon ging vervolgens in op de complexe beheersproblematiek rond esoterische collecties in particulier bezit van Orden en loges, en deed een oproep tot overleg tussen archief-, erfgoed- en esoterische organisaties om deze problemen gezamenlijk en gericht aan te pakken.
In 2008 zal de OVN een aanzet geven tot de inventarisatie, ontsluiting en toegankelijkheid van dergelijke collecties, en hiertoe een subsidiecampagne coordineren. De Nederlandse Federatie van de Internationale Orde der Gemengde Vrijmetselarij 'Le Droit Humain', het Nederlandsch Verbond van Vrijmetselaren en de Nederlandse Vereniging van Spiritualisten 'Harmonia' hebben reeds aangegeven hierin actief te willen participeren.

Het eerste exemplaar van de Archiefwijzer werd uitgereikt aan prof.dr. Malcolm Davies, zojuist benoemd tot bijzonder hoogleraar van de leerstoel Geschiedenis van de vrijmetselarij als geestesstroming en sociaal-cultureel verschijnsel in Europa aan de Universiteit Leiden. Dankzij subsidies van de St. Levi Lassen en het VSBfonds kan de hele eerste oplage kosteloos onder belangstellenden verspreid worden, alle aanwezigen ontvingen dan ook een exemplaar. Daarna volgde een genoeglijke borrel, waarbij veel nieuwe contacten zijn gelegd.

(Inmiddels zijn alle gratis exemplaren vergeven, in maart verschijnt een 2de druk van de Archiefwijzer, die tegen kostprijs wordt aangeboden: € 10,-. Bestellingen: info@stichtingovn.nl.)