Even voorstellen

Stichting OVN verwelkomt twee nieuwe bestuursleden! Blair Adam Kneppers is alumnus van de Reinwardt Academie. Hij was eerder Digital Curator bij het Vrijmetselarij Museum en nu Hoofd Museum. Iris de Zoete voltooide een BA Religiewetenschap met een scriptie over vrijmetselarij, vrouwen en suffragettes rond 1900. Ze is voormalig medewerker van het museum en voltooit nu een MA 'Religie en Beleid'. De overige bestuursleden (prof.dr. Jan Snoek, dr. Marty Bax en dr. Andréa A. Kroon Kroon) zijn erg blij met deze vakinhoudelijke versterking en overtuigd dat dit ook de samenwerking met het museum ten goede zal komen!

Vrijmetselaarsloge van De Bazel beschermd

Monumentenzorg Den Haag heeft Haags-Indisch erfgoed aangewezen voor bescherming. Onder de 12 gebouwen die zijn aangewezen voor een monumentenstatus, is ook een bijzonder logegebouw.

Het bestaande woonhuis aan De Ruyterstraat 67-67a werd in 1904 aangekocht door de Haagse theosofenloge. Onder de leden zijn ook vrijmetselaars, waardoor in 1911 Loge Rakoczy (destijds nog aangesloten bij de gemengde orde Le Droit Humain) hier eveneens onderdak vindt. Architect K.P.C. De Bazel (1869-1923), lid van beide loges, maakte in 1914 een nieuwbouwplan waarin hij allerlei geometrie en symboliek toepaste, ontleend aan theosofie én vrijmetselarij. Ook werd hij geïnspireerd door Islamitische en Javaanse architectuur, wat te zien is in de ingangspartij. Op het binnenterrein bouwde De Bazel twee prachtige rituele ruimtes voor de loges. Die van Rakoczy heeft een tonvormig gewelf en een apsis met koepelgewelf in het Oosten. Het interieur, glas-in-lood, tuinbestrating en de granitovloer zijn rijk aan symboliek.

In 1992 werd het pand verkocht aan het PTT-Museum, nu Beeld en Geluid Den Haag. In 2005 verrichtte de Stichting OVN een inventarisatie van historische logegebouwen, waaruit bleek dat dit pand voor Nederland een belangrijk voorbeeld is van rituele architectuur en westers-esoterisch erfgoed. Sinds de sloop in de jaren 90 van de unieke rituele ruimtes in het gebouw van Orde van Vrijmetselaren onder het Grootoosten der Nederlanden aan Fluwelen Burgwal 22 is dit bovendien het enige bewaard gebleven vooroorlogse logegebouw in Den Haag.

Logeruimte Rakoczy, 1992. Collectie Haags Gemeentearchief, foto: Dienst Stedelijke Ontwikkeling /Tom Verhaar, inv.nr. imf-nr.: 3273

Op de website van het Haags Gemeentearchief is te zien hoe de rituele ruimtes er ooit uitzagen, en op de website van Beeld & Geluid Den Haag is te zien hoe ze er nu uit zien.

Lezing 'De onderzoeker vertelt'

In Nederland en België zijn studenten, promovendi en academici uit allerlei disciplines betrokken bij onderzoek naar de geschiedenis van de vrijmetselarij. De stichting OVN wil kennisuitwisseling over dit vakgebied stimuleren en vakgenoten met elkaar in contact brengen. Daartoe organiseerde zij in het verleden de lezingreeks ‘Wetenschappers over vrijmetselarij’, waarbij steeds een onderzoeker verslag deed van recente ontdekkingen. Deze bijeenkomsten boden OVN-donateurs tevens de gelegenheid om kennis te maken met elkaar, het bestuur en andere geïnteresseerden. Mede vanwege de coronapandemie werd een lange pauze ingelast, maar dankzij een nieuwe samenwerking met het Vrijmetselarij Museum in Den Haag kunnen ze weer worden hervat. Hieronder meer informatie over de eerste lezing in de reeks 'De onderzoeker vertelt'.

27-11-2022 - ‘De onderzoeker vertelt’: prof.dr. Jan Snoek over 18de-eeuwse publicaties van vrijmetselaarsritualen en hun vertaalfouten

Snoeks lopende onderzoeksproject betreft onder andere vier invloedrijke vrijmetselaarsritualen, die in de 18de eeuw in Nederland werden gepubliceerd. Het gaat om zowel de Nederlandse vertalingen van Masonry Dissected (1735), als de Franstalige publicaties L’Ordre des Francs-Maçons trahi (1745), Les Francs-Maçons écrasés (1747) en Le Maçon démasqué (1751), alsook de Nederlandse vertalingen daarvan. De Démasqué en zijn vertaling verschenen in Arnhem, alle andere in Amsterdam. Lang was onduidelijk door wie, waar, waarom en wanneer deze publicaties zijn geschreven en vertaald. In de lezing worden de totstandkoming en de inhoud van deze invloedrijke ritualen belicht en tevens ingegaan op enkele cruciale vertaalfouten. Die kleine foutjes hadden namelijk een aanzienlijke invloed op de rituele praktijk van de vrijmetselarij, niet alleen in Nederland. Een boeiend onderwerp dat zowel logeleden, als onderzoekers en belangstellenden zal aanspreken.

Over de spreker

Prof. dr. J.A.M. Snoek is dé expert op het gebied van de ontwikkelingsgeschiedenis van de ritualen van de vrijmetselarij in Noord-West Europa. Hij bekleedde onder meer de Theodore Verhaegen Leerstoel voor Vrijmetselarij aan de Université Libre de Bruxelles en is verbonden aan de Universiteit Heidelberg. Snoek heeft meer dan honderd wetenschappelijke artikelen en boeken over vrijmetselarij op zijn naam staan, waaronder Initiating Women in Freemasonry. The Adoption Rite (Brill 2012). Hij begeleidde diverse promovendi en was als redacteur medeverantwoordelijk voor academische standaardwerken, zoals The Handbook of Freemasonry (Brill 2014) en British Freemasonry 1717-1813 (Vol. 2-3, Routledge 2016).

Aanmelden: eventbrite.nl/e/457494557537/

Vanwege het beperkte aantal zitplaatsen (max. 25) is aanmelding vooraf wenselijk. Reserveer tijdig, want vol = vol!
Kosten: € 8,50 excl. museumentree. (NB: voor OVN-donateurs geldt een kortingstarief. Bent u donateur, mail dan voor aanmelding info@stichtingovn.nl om de digitale kortingscode te ontvangen.)

Museumentree is gratis voor o.a. leden Grootoosten, Museumkaart, Ooievaarspas. Regulier entreetarief is € 7,50, te voldoen aan de balie. Zie vrijmetselarijmuseum.nl.
Datum/tijd: 27-11-2022, 15,00-16.00 uur

Voor en na de lezing is er mogelijkheid om op eigen gelegenheid het museum te verkennen, waaronder de vaste collectie met topstukken als de gouden hamer van Grootmeester prins Frederik, en de tijdelijke expositie Vrijheid en Vooroordeel: Vrijmetselarij en de Tweede Wereldoorlog. De catalogus is in de museumwinkel verkrijgbaar.
Locatie/bereikbaarheid: Vrijmetselarij Museum, Javastraat 2B, Den Haag. 

Bereikbaar met bus 22 of 24 (halte Alexanderplein) en tram 1 (halte Vredespaleis). Betaalde parkeergelegenheid op het Alexanderplein en rondom Plein 1813. Het museum is helaas niet rolstoeltoegankelijk,

Pauze

 We lassen een pauze in het plaatsen van berichten op deze blog in. Enerzijds omdat ons kleine team soms werk- en familiezaken aandacht moet geven. Anderzijds omdat ook academici steeds meer gebruik maken van social media om informatie over nieuwe evenementen en publicaties te delen. Volg ons op Twitter: @stichtingovn.

Picasso et l'Occultisme à Paris

Het proefschrift van Marijo Ariëns-Volker wierp enkele jaren geleden een volstrekt nieuw licht op het oeuvre van Picasso en zijn tijdgenoten in Parijs. Met name de rol van het Martinisme in het Surrealisme was voor kunsthistorici een vrijwel onbekend aspect van de kunstgeschiedenis. Gelukkig is het eindelijk tot een prachtig verzorgde handelseditie gekomen: Picasso et l'Occultisme à Paris - aux origines des Demoiselles d'Avignon verscheen in 2016 bij uitgeverij Marot. De netwerkrelaties en esoterische symboliek die Ariëns bespreekt, doet je met heel andere ogen naar bekende kunstwerken kijken, wat het boek een 'must' voor alle liefhebbers van moderne kunst maakt. 

Tentoonstellingsprogramma 'Vrijmetselarij van Den Haag tot Java'

Van 28 mei tot en met 5 juni 2016 vindt de Tong Tong Fair plaats, het bekende Aziatische festival op het Haagse Malieveld. In het Cultuurpaviljoen is de tentoonstelling Symboliek in architectuur (I): Vrijmetselarij van Den Haag tot Java te zien. Deze expositie belicht een onbekende categorie architectuur, waarin symbolen een grote rol spelen: gebouwen van vrijmetselaars. Hiervan zijn zowel in Den Haag als op Java prachtige voorbeelden bewaard gebleven, die een monumentenstatus hebben. De gebouwen van vrijmetselaarsloges zijn niet alleen van historisch belang, ze spreken ook tot de verbeelding vanwege hun besloten karakter. In de expositie kunnen bezoekers zelf de ‘geheime’ symboliek en rituele functie ontdekken, die deze gebouwen zo bijzonder maakt. 

Loge De Vriendschap in Soerabaja,
gebouwd 1811.
Foto: CMC Prins Frederik, Den Haag

In september zal het tweede deel van de tentoonstelling, in het kader van Open Monumentendag 2016, te zien zijn in het Atrium van het Stadhuis: Symboliek in architectuur (II): de ‘tempel’ van De Bazel. De aandacht verschuift dan naar het bijzondere, monumentale tempelcomplex van architect K.P.C. de Bazel in De Ruijterstraat 67-67a uit 1916, nu onderdeel van het Museum voor Communicatie.

De tentoonstelling Symboliek in architectuur is een initiatief van de afdeling Monumentenzorg & Welstand (Gemeente Den Haag) en werd samengesteld door kunsthistorica dr. Andréa Kroon, recentelijk aan de Universiteit Leiden gepromoveerd op de materiële cultuur van de vrijmetselarij. Vormgever Meta Menkveld verzorgde het speelse ontwerp.

Rondom de tentoonstelling wordt een uitgebreid randprogramma aangeboden:

• 28 mei, 13u: Vrijmetselarij in Nederland, Indonesië en Nederlands-Indië, gesprek met Willem S. Meijer, Grootmeester van de Orde van Vrijmetselaren onder het Grootoosten der Nederlanden, in de Bengkel van Tong Tong Fair 
• 30 mei, 14u: Vrijmetselaarsarchieven als bron voor historisch en genealogisch onderzoek, cursus in het Haags Gemeentearchief i.s.m. Stichting OVN 
• 31 mei, 11u: Rondleiding Haags Logegebouw met bezoek aan de tempel van de Orde van Vrijmetselaren onder het Grootoosten der Nederlanden 
• 31 mei, 16u: Vrijmetselaarstempels als cultureel erfgoed, gesprek met dr. Andréa Kroon, kunsthistorica gespecialiseerd in de materiële cultuur van de vrijmetselarij, door drs. Ben de Vries, senior beleidsmedewerker internationaal erfgoed bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, in het Tong Tong Theater 
• 2 juni, 11u: Rondleiding Logegebouw Le Droit Humain met bezoek aan de tempel van de Internationale Orde der Gemengde Vrijmetselarij ‘Le Droit Humain’ 
• 2 juni, 17u: Vrijmetselarij, VOC en koloniale geschiedenis: sociale netwerken en internationale handel in Zuidoost Azië, lezing door dr. Andréa Kroon, kunsthistorica gespecialiseerd in de materiële cultuur van de vrijmetselarij, in het Tong Tong Theater 
• 3 juni, 11u: Rondleiding Cultureel Maçonniek Centrum ‘Prins Frederik’, exclusieve preview van de historische bibliotheek, archieven en museale collectie van de Orde van Vrijmetselaren onder het Grootoosten der Nederlanden, vooruitlopend op de (her)opening later dit jaar

Kijk voor meer informatie en aanmelding voor afzonderlijke onderdelen op tongtongfair.nl/programma/ en tongtongfair.nl/vrijmetselarij/. (Bij voldoende belangstelling zullen de cursus en rondleidingen mogelijk ook op andere data worden aangeboden. Info volgt via de website.) 

Fluwelen Burgwal 22,
van 1846 tot 1993 het Logegebouw in Den Haag.

Cursus 'Vrijmetselaars-archieven als bron voor historisch en genealogisch onderzoek'

De stichting OVN organiseert in samenwerking met het Haags Gemeentearchief op 30 mei 2016 de cursus 'Vrijmetselaarsarchieven als bron voor historisch en genealogisch onderzoek'. De cursus geeft informatie over de inhoud en vindplaatsen van 18de-, 19de- en 20ste-eeuwse archieven van Nederlandse vrijmetselaarsloges in openbare collecties. De cursus is toegankelijk voor zowel studenten, historici, genealogen en archiefmedewerkers, als liefhebbers van stamboomonderzoek en lokale geschiedenis, en andere belangstellenden. In het kader van Tong Tong Fair 2016 wordt hierbij aandacht besteed aan archieven van loges uit Nederlands-Indië en Indonesië.

Waarom deze cursus?
Vrijmetselarij zijn in Nederland actief sinds 1734. Dit inwijdingsgenootschap is van oudsher georganiseerd in plaatselijke verenigingen, loges genaamd. In de loop van de 18de eeuw verspreidde de vrijmetselarij zich vanuit Den Haag naar de rest van Nederland en de handelsposten in West- en Oost-Indië. Aan het einde van de 18de eeuw was in iedere grote stad wel een loge gevestigd, waar zowel ‘gewone’ burgers, als vooraanstaande figuren uit het maatschappelijke en culturele leven bijeen kwamen. Onder de leden waren vertegenwoordigers van regering en koningshuis, maar ook ambtenaren, ondernemers en kunstenaars. Het lidmaatschap van de Orde van Vrijmetselaren onder het Grootoosten der Nederlanden is traditioneel voorbehouden aan mannen, maar al in de 18de eeuw namen vrouwen actief deel aan zogeheten ‘adoptieloges’. In het begin van de 20ste eeuw werden loges voor mannen en vrouwen gesticht door de Internationale Orde der Gemengde Vrijmetselarij ‘Le Droit Humain’.

Waarom zijn logearchieven interessant voor historisch onderzoekers en genealogen? Ze geven informatie over een belangrijke en omvangrijke bevolkingsgroep gedurende een periode van drie eeuwen. Ze bevatten onder meer ledenlijsten, notulen van vergaderingen en rituele bijeenkomsten, inkomende en uitgaande correspondentie, financiële administratie en boedelinventarissen. Hieraan zijn allerlei genealogische en statistische gegevens te ontlenen, variërend van de sociale status en beroepen van de leden tot het consumptiepatroon van de lokale vereniging. Ook geven de archieven inzicht in de interactie van de loge met de lokale bevolking en de invloed van de vrijmetselarij op tal van sociale, religieuze, politieke en culturele ontwikkelingen. Ze bevatten correspondentie van vooraanstaande historische figuren, die verduidelijkt hoe politici, schrijvers en architecten zich door het broederschapsideaal lieten inspireren.

Hoewel de vrijmetselarij een besloten karakter heeft, zijn veel van haar historische archieven gewoon voor onderzoek toegankelijk. De meeste onderzoekers zijn nog onbekend met deze rijke bronnen. En omdat vrijmetselaren zich bedienden van ‘geheime’ symbolen, woorden en tekens, hebben niet-leden vaak moeite om archiefstukken te lezen, identificeren en interpreteren. De cursus biedt een eerste kennismaking en handige tips.

Doel van de cursus
Doel van de cursus is deelnemers een basiskennis van de geschiedenis, organisatiestructuur en rituele praktijk van de vrijmetselarij te geven, zodat men na afloop zelf de weg kan vinden in relevante archieven en deze als bron bij eigen onderzoek kan gebruiken. Aandachtspunten zijn onder meer:

- Geschiedenis van de vrijmetselarij in Nederland en overzeese handelsposten in vogelvlucht;

- Organisatiestructuur, landelijk en plaatselijk bestuur;

- Rituelen, symboliek, geheimschrift en terminologie;

- Opbouw en inhoud van logearchieven;

- Welke informatie bevatten vrijmetselaarsarchieven?

- Hoe vind je historische/genealogische informatie over personen, die vrijmetselaar waren?

- Welke informatie is er over personen en loges uit Nederlands-Indië/Indonesië

- Welke informatie geven persoonlijke documenten en voorwerpen van leden?

- Hoe identificeer je archiefstukken van een bepaalde Orde, loge of inwijdingsgraad?

- Hoe doe je onderzoek naar de geschiedenis van een lokale loge of logegebouw

- Vindplaatsen en toegankelijkheid van maçonnieke archieven in Nederland;

- Gespecialiseerde bibliotheken, universitaire centra en databases.

Natuurlijk is er ruimte voor discussie en vragen van deelnemers. Na afloop ontvangen alle deelnemers een gratis exemplaar van de congresbundel Vrijmetselarij in Nederland. Een kennismaking met de wetenschappelijke studie van een ‘geheim’ genootschap en een voucher voor 25% korting op overige OVN-publicaties.

Praktische informatie De cursus vindt plaats op maandag 30 mei 2016 van 14 tot 17 uur in het Stadhuis aan het Spui 70 te Den Haag, zaalnummer B01.08. De cursus heeft minimaal 5 en maximaal 12 deelnemers. (Bij grote belangstelling wordt de cursus op 1 juni en 3 juni 2016 om 10 uur herhaald.)
Deelnamekosten bedragen € 25,- (€ 20 voor sobats Tong Tong/donateurs OVN), incl. koffie/thee, de bovengenoemde publicatie en voucher.
Vanwege het beperkte aantal plaatsen is registratie vooraf vereist. Aanmelden is mogelijk tot uiterlijk 26 mei 2016 via email: info@stichtingovn.nl. Na ontvangst van uw aanmelding ontvangt u een bevestiging met routebeschrijving en nadere informatie.
Docent is dr. Andréa Kroon, kunsthistoricus bij bureau Kroon & Wagtberg Hansen. Zij is gespecialiseerd in de materiële cultuur van de vrijmetselarij en promoveerde in 2015 op het onderwerp aan de Universiteit Leiden. 

Vrijmetselarij op Tong Tong Fair

Op Tong Tong Fair 2016 is de tentoonstelling Symbolen in architectuur: vrijmetselarij van Den Haag tot Java te zien, een initiatief van de afdeling Monumentenzorg & Welstand/Gemeente Den Haag. Hierbij haken diverse andere activiteiten aan. Kijk op tongtongfair.nl voor actuele programma-informatie.

Promotie Andréa Kroon

De afgelopen jaren werkte Andréa Kroon, kunsthistorica en voorzitter van stichting OVN, aan een proefschrift, getiteld: Masonic networks, material culture & international trade. The participation of Dutch freemasons in the commercial & cultural exchange with Southeast Asia, 1735-1853. Inmiddels is het onderzoeksproject voltooid. De verdediging van het proefschrift zal plaatsvinden op 26 november 2015 in de Universiteit Leiden. Meer informatie is te vinden in de agenda van de universiteit.

CMC blijft in Den Haag

Het Cultureel Maconniek Centrum 'Prins Frederik' in Den Haag is sinds de zomer van 2014 gesloten voor bezoekers in afwachting van een geplande verhuizing. De Orde van Vrijmetselaren onder het Grootoosten der Nederlanden heeft nu besloten haar historische archieven, bibliotheek en museale collectie te verhuizen van de Jan Evertstraat naar een nieuw pand in de Javastraat te Den Haag. Hiermee komt een einde aan jaren van discussie en controverse over de toekomst van de collectie.
Inmiddels participeert het CMC in diverse nationale digitaliseringsprojecten, waardoor grote delen van de collectie in de nabije toekomst online toegankelijk zullen worden. Geweldig nieuws voor onderzoekers op het vakgebied.

Nieuw academisch onderzoeksnetwerk

Uit ESSWE (European Society for the Study of Western Esotericism) is een nieuw onderzoeksnetwerk voortgekomen: WEAVE (Western Esotericism in modern Art and Visual Culture). Het doel van WEAVE is het bij elkaar brengen van onderzoekers die zich richten op de studie van relaties tussen Moderne westerse kunst en visuele cultuur en “heterodoxe spiritualiteit”. Daaronder verstaat men onder meer Westerse esoterie, occultisme, occulture, mysticisme, alternatieve Moderne spiritualiteit and contemporaine spiritualiteit. Meer informatie (en een congres agenda) op de nieuwe website: networkweave.com.